Мақсаты а) 16 жастан 40 жасқа дейінгі жасөспірімдер мен жас ересектер арасындағы пресуицидтік жағдайдың динамикасын талдау; б) жеке тұлғалар немесе әлеуметтік топтардағы суицидтік мінез-құлыққа бейімділікті анықтайтын ішкі жеке тұлғалық және әлеуметтік-орта факторларды анықтау; в) Қазақстанда суицидтік мінез-құлықтың алдын алу шараларын және денсаулық сақтау, білім беру, әлеуметтік және жастар саясатын оңтайландыруды ғылыми-ақпараттық қолдауды қамтамасыз етуге – арналған кешенді мониторингтік әдістемені құру.

Міндеттері:

1. Суицидтік мінез-құлықтың био-психо-әлеуметтік детерминанттарын анықтау
2. Суицидтік мінез-құлықтың терең механизмдерін анықтау;
3. Суицидтің алдын алу шараларын әзірлеу;
4. ҚР халқы арасында суицидтің алдын алу шараларын клиникалық практикаға енгізу;
5. Елдің және өңірлердің әлеуметтік және мәдени ерекшеліктері контекстінде олардың қысқа және ұзақ мерзімді әсерін ескере отырып, суицидтік мінез – құлық саласындағы тәуекел мен қорғаудың негізгі себептері мен факторларын анықтау;
6. Суицидке әсер ететін негізгі факторларға Мета-талдау және халықаралық шолу жасау және суицидтің алдын алудың тиімді стратегияларын, соның ішінде қауіп пен қорғаныс факторларын және интервенциялардың тиімділігін әзірлеу.
7. Жетекші шетелдік тәжірибелерді бағалау және суицидтік конструкцияларды өлшеудің инварианттылығын бағалауда әртүрлі сауалнамаларды пайдалану мүмкіндіктерін анықтау.
8. Өзіне-өзі қол жұмсау көрінісімен байланысты қоғамдық қабылдауды және негізгі үрдістерді айқындау үшін, сондай-ақ айнымалылар арасындағы жеке (айыптау/тыйым салу дәрежесі, түсіну/ эмпатия дәрежесі, әлеуметтік желілер мен мәдени нормалардың ықпал ету дәрежесі; қолжетімділік және көмек дәрежесі; білім беру және профилактика) және өңірлік деңгейдегі өзара байланысты айқындау үшін Қазақстан бойынша елдік әлеуметтанулық көп деңгейлі зерттеу жүргізу.
9. Алынған деректерді интерпретациялау және суицидтік ойлаудың, суицидтік әрекеттердің және аяқталған суицидтің таралуын бағалау мақсатында айыру және әлеуметтік фрагментация индекстерін қолдана отырып, суицидті социологиялық өлшеу матрицасын анықтау және аймақтар бойынша суицидтік мінез-құлықтың статистикалық мониторингін жүргізу;
10. Алынған мәліметтер негізінде суицидтің әлеуметтік аспектілерін анықтау, соның ішінде

а) әлеуметтік қолдау деңгейі, дағдарыс жағдайында оқшаулану мен қолдау сезімдерінің жоғарылауы/төмендеуі;

б) отбасы ішіндегі қатынастар;

в) білім деңгейі және білімге қол жетімділік;

г) экономикалық факторлар (кедейлік, жұмыссыздық және экономикалық тұрақсыздық);

д) әлеуметтік оқшаулану және психикалық денсаулыққа қатысты стигма.

11. Суицидтік мінез-құлық жағдайларын қысқарту үшін, оның ішінде іске асырылуы мемлекеттік басқарудың барлық мүдделі органдары мен Қазақстанда шешім қабылдайтын тұлғалардың қолдауымен жүзеге асырылуы мүмкін бағдарламалар мен коммуникациялық стратегиялар үшін нақты жүзеге асырылатын қысқа, орта және ұзақ мерзімді шаралар мен саясаттарды әзірлеу бойынша ұсынымдар дайындау;
12. Осы зерттеудің нәтижелері мен ізденістерін әлеуметтік, білім беру және басқару салаларында тарату.

Күтілетін нәтижелер:

– Қазақстан Республикасының жасөспірімдері мен жас тұрғындары арасында суицид қаупін арттыратын және төмендететін жалпы және арнамалы Қазақстандық контекстке тән механизмдер мен факторлар туралы жаңа деректер алынады

– Зерттеу объектісіндегі популяцияда суицидтік қауіптің дамуының сенімді биологиялық-психологиялық-әлеуметтік индикаторлары мен олардың өзара байланысы анықталады

– Қазақстан жағдайына бейімдеу немесе трансферттеу мүмкіндігін бағалау үшін әлемдік тәжірибе, үздік тәжірибелер зерттеледі

– Алдын алу және реабилитациялық шаралардың тиімділігі бағаланып, медициналық, әлеуметтік, білім беру және басқару салалары үшін ұсыныстар әзірленеді

– Жобаның тұтынушылары үшін ақпараттық ресурстар дайындалады

      Стратегиялық маңызды мемлекеттік міндеттің, бағдарламалық құжаттардың қандай тармақтарын шешеді:

1. «Ғылым туралы» Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 18 ақпандағы № 407-IV Заңы;
2. Қазақстан Республикасының 2050 жылға дейінгі Даму стратегиясы;
3. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 28 наурыздағы № 248 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасында жоғары білім мен ғылымды дамытудың 2023 – 2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы, Іс-қимыл жоспарының 28-тармағы;
4. Ғылым және технологиялар жөніндегі Ұлттық кеңес отырысының 2023 жылғы 12 сәуірдегі хаттамасы, 2.2-тармақ;
5. Мемлекет басшысы Қ. Тоқаевтың 2023 жылғы 1 қыркүйектегі «Әділ Қазақстанның экономикалық бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы, БҒБ 52-тармағы
6. «Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі» Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI Кодексі.

Бағдарламасның орындалу орны: Қазақстан Республикасы

«Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан медицина университеті» Коммерциялық емес акционерлік қоғамы

«Семей медицина университеті» Коммерциялық емес акционерлік қоғамы

ҚР ДСМ «Республикалық психикалық денсаулық ғылыми-практикалық орталығы» ШЖҚ РМК

Бағдарламаның басталуы мен аяқталуының болжамды күні, оның ұзақтығы айларда: 01.07.2024-31.12.2026 (30 ай)

Тіркеу нөмірі: 0123РК00860, № 13/8-21-2637, 12.09.2023.

Ғылыми жетекшісі: Батырова Гульнара Арыстангалиевна, PhD, зертханалық диагностика кафедрасының жетекшісі

Хирш Индексі 4

Scopus Author ID 57195269858

ORCID iD 0000-0001-7970-4059

Web of Science Researcher ID AAP-5352-2020

Жүзеге асырылу орны: бұл ғылыми жоба Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан медицина университеті

Өзектілігі: Елімізде жүзеге асырылып жатқан «Әрбір азаматқа сапалы және қолжетімді денсаулық сақтау» «Салауатты ұлт» ұлттық жобасы аясында балалардың денсаулығын сақтауға және нығайтуға ерекше мән берілуде. Бұл ретте халықты, әсіресе ауылдық елді мекендерде медициналық қызметтермен кеңінен қамту міндетіне үлкен мән берілуде.

Жобаның бағыты – қоршаған орта полютанттарының әсері мен балалардың микронутриенттермен қамтамасыз етілгенінің көрсеткіші ретінде әсіресе, ауылдық елді мекендердегі балалар популяциясының элементтік статусының жағдайын зерттеу.

Мақсаты: Қазақстан Республикасының Батыс аймағының бала тұрғындарының элементтік статусын зерттеу.

Тәжірибелік маңыздылығы мен жаңалығы: Қазақстанда алғаш рет элементтік статустың физикалық дамуға әсері Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымы (ДДСҰ) стандарттарды пайдалана отырып бағаланатын болады. Алғаш рет ауылдық елді мекендердегі балалардың элементтік статусының ерекшеліктері анықталады. Зерттеу барысында алынған мәліметтер Батыс Қазақстандағы балалардың элементтерінің құрамының аймақтық айырмашылықтарын визуализациялау арқылы онлайн-атласта көрсетілетін болады. Онлайн-атласты әзірлеу кезінде енгізілген функционал, оны жүзеге асыратын технологиялардың икемділігі оны қарапайым және көпшілікке қол жетімді етуге мүмкіндік береді. Алынған мәліметтер микро- және макроэлементтердің жетіспеушілігін тағамдық әдіспен толтыру үшін одан әрі түзету шараларын негіздеуге мүмкіндік береді.

 2023 жылғы нәтижелер:

Күнтізбелік жоспарға сәйкес, ғылыми сапарлар кезінде Ақтөбе облысының Мәртөк, Байғанин, Темір, Қарғалы, Ойыл, Қобды, Мұғалжар, Ырғыз, Әйтекеби, Хромтау, Шалқар, Алға аудандарында және Ақтөбе қаласында тұрақты тұратын балалар мен жасөспірімдерден шаштар алынды. Балалардың элементтік статусына бағалау жүргізілді.

Ақтөбе облысының балаларының физикалық дамуын бағалау жүргізілді. Ақтөбе облысының бала тұрғындарының элементтік статусын карталарын әзірлеу бойынша жұмыстар жүргізілді. Онлайн-атластың интерактивті картограммасында Қазақстан Республикасының Батыс аймағының (қазіргі уақытта Ақтөбе облысында) бала тұрғындарының элементтік жағдайы көрсетілген. Қазақстан Республикасының Батыс өңіріндегі Ақтөбе облысының бала тұрғындарының элементтік жағдайының карталары құрастырылды.

Халықаралық конференциялар материалдарының жинақтарында жарияланған тезистер:

1. Батырова Г.А., Тасқожина Г.Е., Умарова Г.А. Оценка содержания условно-эссенциальных микроэлементов методом масс-спектрометрии у детского населения Западного региона Республики Казахстан // «Клиникалық тәжірибе үшін зертханалық медицинадағы заманауи трендтер» халықаралық қатысуымен ғылыми-практикалық конференция материалдарының жинағы. – Астана: «Астана медицина университеті» КЕАҚ, 2023. – Б.23-24
2. Тасқожина Г.Е., Серікбаева Н.Р. Анализ содержания кальция и фосфора в биосубстратах детей и подростков с применением метода масс-спектрометрии // «Клиникалық тәжірибе үшін зертханалық медицинадағы заманауи трендтер» халықаралық қатысуымен ғылыми-практикалық конференция материалдарының жинағы. – Астана: «Астана медицина университеті» КЕАҚ, 2023. – Б.70

Тіркеу нөмірі: 0123РК00899, 13/8-21-2715, 18.09.2023 ж.

Ғылыми жетекшісі: Книсарина Малика Максатовна, философия ғылымдарының докторы (PhD), психология кафедрасының доценті, ORCID: 0000-0002-7350-1768 (https://orcid.org/0000-0002-7350-1768), Scopus authors ID: 57192387506 (https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57192387506), Researcher ID: Q-6386-2018 (https://publons.com/researcher/1867176/malika-m-knissarina/).

Жүзеге асырылу орны: бұл ғылыми жоба Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан медицина университетінің психология кафедрасында 2023 жылдан бастап жүзеге асырылуда.

Өзектілігі: Қазақстандағы ЮНИСЕФ (https://www.unicef.org/kazakhstan/media) мәліметтеріне сүйенсек, ұлттық-мемлекеттік бірегейлік пен мәдени ерекшелікті сақтай отырып, жастардың тәуелсіз, азаматтық тұлғасын дамыту, олардың оң дүниетанымын қалыптастыруда жастардың әл-ауқатын бағалаудың қазақстандық индексі бойынша ең әлсіз аймақ деп танылды.

Осыған орай, 2021 жылдың басында Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев еліміздің Жастар даму индексін әзірлеуді тапсырған болатын: табысты әлеуметтену, сондай-ақ тұрақты әлеуметтік экономикалық дамуға, елдің бәсекеге қабілеттілігі мен ұлттық қауіпсіздігіне қол жеткізуге ықпал ететін адами капиталдың өсуіне бағытталған Жас ұрпақтың өзін-өзі тиімді іске асыру мүмкіндіктерін кеңейтуге бағытталған мемлекеттік басымдықтар жүйесіне жастардың әл-ауқаты енгізілгендіктен, 36 жергілікті атқарушы органдардың жастар саясатын жүзеге асыру бойынша жұмысы осы критерий негізінде бағаланады «Әлемдік тәжірибеге сәйкес, Қазақстанда жастардың даму индексін елімізде енгізу қажет.

Зерттеу жастардың әл-ауқатының индексі саласындағы білімді кеңейтеді, азаматтық ұстанымы күшті белсенді жастар үшін қолайлы ортаны құруға ықпал ететін факторлар (волонтерлік, әлеуметтік және кәсіби жобаларға қатысу, жазғы жұмыс топтары, тағылымдамалар, ортасын жетілдіру жұмыс және т.б.). Сонымен қатар Батыс Қазақстан мысалында оқитын жастардың әл-ауқатының негізгі көрсеткіштерін талдау әл-ауқаттың қарқынды өсуіне әсер ететін әлеуметтік-психологиялық тұтқалар туралы тұтас түсінік құруға ықпал етеді. жастарды зерделеу, соның нәтижесінде осы процестің тиімді жүруіне тиісті болжамды анықтау.

Мақсаты: Батыс Қазақстан мысалында студенттердің тиімді өзін-өзі жүзеге асыруы және одан әрі кәсіби дамуы үшін әл-ауқатының қарқынды өсуінің әлеуметтік-психологиялық мүмкіндіктерін теориялық негіздеу және анықтау.

Тәжірибелік маңыздылығы мен жаңалығы: Бұл жобаны іске асыру нәтижелерінен күтілетін әлеуметтік-экономикалық нәтиже – Батыс Қазақстандағы оқитын жастардың әл-ауқатының қарқынды өсуін арттыруда, жастар саясаты саласында олардың тиімді дамуы үшін қажетті жағдайларды анықтауда көрінеді. Бұл зерттеу студенттердің әл-ауқаты мен дамуы саласындағы білімді кеңейтеді, атап айтқанда жастардың әл-ауқатының Индексі критерийлерін анықтауда (азаматтық қатысу, экономикалық мүмкіндіктер, білім беру, денсаулық сақтау, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар, қауіпсіздік және қауіпсіздік) «жеке әл-ауқат», «жеке тұлғаның әлеуметтік-психологиялық әл-ауқаты», «жастардың әл-ауқатының индексі», «білім алушылардың әл-ауқатын бағалау» секілді негізгі ұғымдарын нақтылайды.

2023 жылғы нәтижелер:

1) Р. Райан мен Э. Деси, өзін-өзі анықтау теориясы, Д. Хавигер психоәлеуметтік даму теориясы, Н. Хартман, Ф. Вернон теориялары негізінде “тұлғаның әл-ауқаты”, “тұлғаның әлеуметтік-психологиялық әл-ауқаты”, “жастар әл-ауқатының индексі”, “білім алушы жастардың әл-ауқатын бағалау” ұғымдарының маңызды сипаттамалары мен тұжырымдамалық негіздері талданды, дамудың әлеуметтік-мәдени теориясы Дж. Брунер және басқалар. Талдау көрсеткендей, жастардың әл-ауқат индексі жастардың өмір сүру сапасын өлшеу мен талдаудың маңызды құралы болып табылады. Оның рөлі жастардың өмір сүру сапасын өлшеу, аймақтар мен елдер арасындағы салыстыру, уақыт бойынша әл-ауқаттың өзгеруін бақылау және жастарды қолдау саясаты мен бағдарламаларын әзірлеуге басымдық беру болып табылады. Индекс жастардың өмірін бағалау мен жақсартуда және оларды қолдау үшін тиімді мемлекеттік саясат пен бағдарламаларды қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Жастардың әл-ауқаты индексінің құрамдас критерийлері анықталды: азаматтық қатысу, экономикалық мүмкіндіктер, білім беру, денсаулық, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар, қауіпсіздік және қауіпсіздік.

2) Зерттеушілер тағылымдамадан өтіп, профессор М.А. Бонч-Бруевич атындағы Санкт-Петербург мемлекеттік телекоммуникация университетінің (Санкт-Петербург қ., Ресей) базасында шетелдік ғалымдардан кеңес алды.

Тағылымдамадан өту бағдарламасы (файлды жүкте)

Тағылымдамадан өту туралы сертификаттар (файлды жүкте)

ҚР БҒМ келісімшарт / 18.10.2022 жылғы № 178/30-22-24

Ғылымды дамытудың басым бағытының атауы

5-Өмір және денсаулық туралы ғылым

Зерттеу саласы мен бағытын сипаттайтын кілттік сөздер

SARS-CoV-2, QazVac, SputnikV, гуморальды иммундық жауап, жасушалық иммунитет, COVID 19-дан кейінгі жағдай.

Ғылыми жобаны іске асыру жылдары

01.07.2022-31.12.2024, 30 ай

Жобаның мақсаты

QazVac отандық вакцинасымен вакцинациялаудың пайда болу қауіп факторларын анықтау мақсатында Батыс Қазақстан халқы арасында COVID 19-дан кейінгі жағдайы бар пациенттердегі жасушалық және гуморальдық иммунитет көрсеткіштеріне әсерін зерттеу.

Жобаның міндеттері

1.Вакцинация мәртебесіне, хабардар болу деңгейіне және вакцинацияға бейімділікке байланысты COVID 19-дан кейінгі жағдайдың таралуы мен эпидемиологиялық даму ерекшеліктерін зерттеу.

2.Вакцинация мәртебесіне байланысты ковидтен кейінгі синдромы бар науқастарда және QazVac отандық вакцинасын алған бақылау тобындағы адамдарда гуморальдық және жасушалық иммунитеттің ерекшеліктерін зерттеу.

3.Отандық QazVac вакцинасын, Спутник V вакцинасын алғаннан кейін және вакцина алмаған пациенттерде COVID 19-дан кейінгі жағдай көріністерінің клиникалық-зертханалық көрсеткіштерін зерттеу.

4.Вакцинаның мәртебесіне байланысты COVID 19-дан кейінгі жағдайлардың даму қауіп факторларын анықтап және қауіп картасын жасау.

Өзектілігі

Жедел COVID 19 инфекциясынан кейін пациенттердің бір бөлігінде денсаулығына байланысты мәселелер қалды. Бүгінгі күні COVID 19-дан кейінгі жағдайы бар науқастарда арнайы Т-жасушалық реакциялар мен антиденелер туралы аз мәлімет бар, COVID 19-дан кейінгі жағдайға ықпал ететін қауіп факторлары анықталмаған. Осыған байланысты ғылыми жоба шеңберінде COVID 19-дан кейінгі жағдайлардың таралуы зерттеледі, Ақтөбе қаласы халқының COVID 19-ға қарсы вакцинациялауға бейімділігі және QazVac отандық вакцинасына деген сенім деңгейі айқындалады.

Зерттеуде пациенттердің 3 санатындағы табиғи және вакцинациядан кейінгі иммунитеттің гуморальды және жасушалық компоненттерін анықтау: отандық QazVac вакцинасымен, SputnikV вакцинасын алғандар және вакцина алмағандар ковидтен кейінгі синдромы бар науқастар.

Qazvac отандық вакцинасын алғаннан кейін адамдарда иммуноглобулиндер мен лимфоциттер популяцияларына бақылау зерттеуі жүргізіледі.

Клиникалық-зертханалық және иммунологиялық көрсеткіштерге (иммуноглобулиндер мен лимфоциттер популяцияларына), сондай-ақ QazVac вакцинасын алған сау адамдарға салыстырмалы талдау жүргізіледі.

Күтілетін нәтижелер

Эпидемиологиялық зерттеулердің нәтижелері халықтың COVID 19-ға қарсы вакцинациялауға бейімділік деңгейін, сондай-ақ отандық вакцинаға деген сенімін анықтау. Вакцинация қажеттілігін түсіну үшін халықтың сенімін тудыратын ақпараттың негізгі көздері анықталатын болады. Веб-сауалнама әзірленіп, авторлық куәлік алынады. Эпидемиологиялық зерттеулердің нәтижелері жалпы практика дәрігерлеріне вакцинация бойынша халықпен жұмыс істеу үшін ұсыныстарды негіздеуге мүмкіндік береді.

Онлайн сауалнаманы қоғамдық денсаулық сақтау мамандары әртүрлі топ тұрғындар арасында вакцинацияға бейімділігі мен ақпараттылығын анықтау үшін қолданады.

Ковидтен кейінгі жағдайы бар науқастарда туындаған клиникалық-иммунологиялық өзгерістерді (жай-күйін, ауытқуларын) зерттеу нәтижесі келесідей: вакцина алмағандар, QazVac вакцинасы мен Sputnik V вакцинасын алғандар. Вакциналық мәртебеге байланысты тәуекел картасы әзірленеді және авторлық куәлік алынады.

3 магистрант дайындалады.

– Шетелдік рецензияланатын ғылыми журналдарда мақалалар жариялау жоспарлануда: – жобаның ғылыми бағыты бойынша Web of Science және Scopus базасында индекстелетін, Scopus базасында citescore бойынша кемінде 35 (отыз бес) процентилі бар ғылыми басылымдарда 2 мақала жарияланады;

– ҒЖБССҚК ұсынған рецензияланатын шетелдік немесе отандық басылымда 3 мақала немесе шолу жарияланады;

Халықаралық конференцияларға/ Конгресстерге 3-тезистерді жариялаумен қатысу жоспарлануда. Практикалық денсаулық сақтауға енгізу актілері ресімделеді-2.

Зерттеудің соңғы өнімі монография жазуды жоспарлап отыр, онда зерттелетін тақырып бойынша нәтижелер, атап айтқанда Ақтөбе қаласының тұрғындарындағы ковидтен кейінгі жағдайлардың эпидемиологиялық, клиникалық және иммунологиялық ерекшеліктері ұсынылады.

2022 жылы қол жеткізілген нәтижелер

2 тілде веб-сауалнама әзірленіп, авторлық куәлік алынды. Зерттеуге қатысушының ЗЖК және ақпараттандырылған келісім қағаз құжаты әзірленді және келісім қағаздары көбейтілді, зерттеушінің журналдары мен брошюралары (нұсқаулықтар) әзірленді. Зерттеу тобының мүшелеріне зерттеуді жүргізу, құжаттаманы толтыру және деректер базасымен жұмыс істеу бойынша оқыту жүргізілді. Ақтөбе қаласының тұрғындары арасында сауалнамалар таратылып, 817 сауалнама жиналды. Ақтөбе қаласының 3 емханасында ковидтен кейінгі синдромы бар пациенттердің деректер базасын зерттеу үшін пациенттер мен бақылау тобының адамдарын іріктеу үшін зерделеу жүргізіледі.

Жетекші

Уразаева Салтанат Тураковна – медицина ғылымдарының кандидаты, қауымдастырылған профессор, эпидемиология кафедрасының жетекшісі.

100-ге жуық ғылыми жарияланымдары бар, оның 4-і Web of Science және Scopus базаларында индекстелген ғылыми басылымдарда жарияланған; 8 оқу құралының авторы. Ғылыми қызығушылық саласы: жұқпалы және жұқпалы емес аурулардың эпидемиологиясы, вакцинология. “Ақтөбе облысының жасөспірімдері мен ересектері арасындағы антропоноздық жұқпалы аурулар ағымының эпидемиологиялық заңдылықтарын зерделеу” ЖОО қаржыландыратын ҒТЖ жетекшісі (2016-2017 ж. Ж.) және “ҚР дербестендірілген және превентивті медицинасын енгізудің ұлттық бағдарламасы” 2021-2023ж. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің қаржыландыруымен ғылыми – техникалық бағдарламаның қатысушысы (ЖТН OR12165486 ) болды.

С.Т.Уразаева – Scopus Researcher ID-57208062042

С.Т.Уразаева – Web of Science Researcher ID – ABF-6482-2021

УҒҰ

Уразаева Салтанат Тураковна, медицина ғылымдарының кандидаты, қауымдастырылған профессор, КеАҚ “Марат Оспанов атындағы БҚМУ” эпидемиология кафедрасының жетекшісі, ғылыми жоба жетекшісі;

https://orcid.org/0000-0002-4773-0807;

Курмангалиева Сауле Сейтжановна, медицина ғылымдарының кандидаты, КеАҚ “Марат Оспанов атындағы БҚМУ” микробиология, вирусология, иммунология кафедрасының жетекшісі, жобаның аға ғылыми қызметкері;

https://orcid.org/0000-0002-9502-1490;

Тусупкалиева Кымбат Шариповна, медицина ғылымдарының кандидаты, КеАҚ “Марат Оспанов атындағы БҚМУ” эпидемиология кафедрасының доценті, жобаның аға ғылыми қызметкері;

 https://orcid.org/0000-0002-6980-378X;

Сейтмаганбетова Назгуль Асылбековна, медицина ғылымдарының кандидаты, КеАҚ “Марат Оспанов атындағы БҚМУ” ішкі аурулар пропедевтика кафедрасының доценті, жобаның аға ғылыми қызметкері;

https://orcid.org//0000-0002-7718-4464;

Бегалин Толеухан, медицина ғылымдарының кандидаты, КеАҚ “Марат Оспанов атындағы БҚМУ” эпидемиология кафедрасының аға оқытушысы, жобаның ғылыми қызметкері;

https://orcid.org//0000-0003-2338-6236;

Уразаева Айша Бауыржановна, доктор PhD, КеАҚ “Марат Оспанов атындағы БҚМУ” эпидемиология кафедрасының доцент м.а., жобаның аға ғылыми қызметкері;

https://orcid.org/0000-0001-5978-2957;

 Ташимова Жулдыз Кайргалиевна, магистр, КеАҚ “Марат Оспанов атындағы БҚМУ” эпидемиология кафедрасының аға оқытушысы, жобаның ғылыми қызметкері;

https://orcid.org//0000-0001-7708-2049;

 Бактикулова Кристина Владимировна, КеАҚ “Марат Оспанов атындағы БҚМУ” Медициналық Орталығының дәрігер – лаборанты, жобаның кіші ғылыми қызметкері;

https://orcid.org//0000-0003-1806-1058;

 Бегалина Дана Толеухановна, КеАҚ “Марат Оспанов атындағы БҚМУ” ЖТД №2 кафедрасының ассистенті, жобаның кіші ғылыми қызметкері;

https://orcid.org//0000-0003-0162-5005

Жумагалиева Салтанат Койлановна, техника ғылымдарының магистрі, КеАҚ “Марат Оспанов атындағы БҚМУ” ғылыми- зерттеу қызметі менеджменті бөлімінің кіші ғылыми қызметкері, жобаның кіші ғылыми қызметкері;

Жобаның атауы,   ЖТН	AP08855535 «Қазақстан Республикасының Батыс аймағы тұрғындарының элементтік статусы» онлайн-атласын игеру
Іске асыру мерзімі	01.10.2020-31.12.2022
Жоба жетекшісі	Батырова Гульнара Арыстангалиевна, PhD.
Реферат	Адам ағзасының элементтік құрамының тұрақтылығы қалыпты жұмыс істеу шарттарының бірі. тіршілік ету ортасындағы биоэлементтік фон, адам ағзасындағы биоэлемент күйінде көрінеді. Антропогендік әсердің теріс факторлары, соның ішінде ауыр металдардың шамадан тыс қоршаған ортаға түсуі және өмірлік маңызды химиялық элементтердің жетіспеушілігі, Қазақстанның Батыс өңірі тұрғындарының көп бөлігінің тұрғылықты жері қолайсыз климаттық және географиялық жағдайын ескерсек, жеке адам мен тұрғындар деңгейінде денсаулығының нашарлауына ықпал етуі мүмкін. Бүгінгі күні Қазақстан аумағында халықтың элементтік статусы бойынша атлас құрастыру жүргізілмеген. Топырақ құрамындағы элементтерді геохимиялық картаға түсіру бұрын жасалмаған. Қазақстан Республикасының Батыс аймағының популяциясы мен топырағында потенциалды уытты және улы микроэлементтердің таралу деңгейінің картасы адамдар мен жануарларда экологиялық тәуелді аурулардың экологиялық қауіпті аймақтарын анықтайды. Сондықтан, тұрғындар ортасында аурудың алдын алу мен ел экономикасының өсуі, сондай-ақ микроэлементтерге мониторинг жүргізудің бірыңғай базасын құру үшін, халықтың элементтік статусын картаға түсіру және Қазақстан Республикасында онлайн атлас түріндегі топырақтың геохимиялық картасын жасау өте маңызды және өте қажет.
Жоба мақсаты	Элементтік тепе-теңсіздікті түзету мақсатында, тұрғындардың денсаулық жағдайының медициналық-экологиялық көрсеткіштерін сараптама жасап, Қазақстанның Батыс аймағы тұрғындарының элементтік статусының онлайн-атласын әзірлеу.
Күтілген нәтижелер	Алынатын болады – 2020 жылда: Ақтөбе және Батыс Қазақстан облыстары тұрғындарының жалпы аурушаңдық көрсеткіштері; – 2021 жылда: ҚКСОН ұсынған журналдардағы мақалалар; Ақтөбе облысы халқының элементтік жағдайының картограммаларын әзірлеу; – 2022 жылда: «Батыс Қазақстан халқының элементтік жағдайы» Атласын шығару; монографияны басып шығару; Батыс Қазақстан халқының элементарлық жағдайының карталарын әзірлеу; онлайн атлас «Қазақстан Республикасының Батыс өңірі халқының элементтік жағдайы»; тезистерді басып шығарумен халықаралық конференциялар мен конгрестерге қатысу; шетелдік рецензияланатын ғылыми журналдарда мақалалар жариялау.
Зерттеу тобы	1.Батырова Г. А., PhD – жобаның ғылыми жетекшісі, Хирш индексі 4 Scopus Author ID 57195269858 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57195269858 ORCID iD 0000-0001-7970-4059 Web of Science Researcher ID AAP-5352-2020. 2.Тлегенова Ж. Ш., PhD, Хирш индексі 2 Scopus Author ID 57209708424 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57209708424 ORCID 0000-0002-3707-7365; 3.Кононец В. И. – медицина ғылымдарының магистрі. Хирш индексі 2 Scopus Author ID57222075601 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57222075601 Res ID AAY-5413-2021 ORCID 0000-0002-4666-6794 4.Кудабаева Х. И., мғк., қауымдастырылған профессор, Хирш индексі 7 Scopus Author ID 56377121100 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=56377121100 Researcher ID W-6657-2018 5.Аманжолкызы А., PhD, Хирш индексі 3 Scopus Author ID 57191265817 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57191265817 ORCID iD 0000-0002-1980-9032 6.Умарова Г. А. – медицина ғылымдарының магистрі, Хирш индексі 4 ORCID iD 0000-0001-7637-113X Scopus Author ID 57193139062 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57193139062 7.Умаров Е. А. – “Информатика”мамандығының жаратылыстану ғылымдарының магистрі. Хирш индексі 2 ORCID 0000-0002-5661-4023 8.Сарсембин У. К., PhD, Хирш индексі 1 ORCID 0000-0002-0796-3737 Scopus Author ID 57199325753 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57199325753 9. Есенгалиева И. Е. ORCID 0000-0002-3627-5650 10. Рабаева Ф.А.
Жеткізілген нәтижелер	Жалпы және біріншілік сырқаттанушылықтың динамикасы, құрылымы зерттелді. Шаштағы химиялық элементтердің мөлшері мен ересек популяцияның аурушаңдығы арасындағы байланыс анықталды. Шаштағы химиялық элементтердің құрамы мен аймақтық ерекшеліктері анықталды. Референстік мәндер анықталды. Популяцияның элементтік статусының карталары және геохимиялық карталар құрастырылды. https://atlaszkmu.edu.kz/ мекенжайында «Қазақстан Республикасының Батыс аймағы тұрғындарының элементтік статусы» онлайн-атласы әзірленіп, пайдалануға берілді https://atlaszkmu.edu.kz/ Зерттеу нәтижелерін медицина мен экологияда қолдануға болады. Ғылыми-зерттеу жұмысының нәтижелері Ақтөбе, Маңғыстау, Батыс Қазақстан және Атырау облыстарының практикалық денсаулық сақтау саласына енгізілді. Онлайн атлас пайдалануға енгізілді
Публикации в научных изданиях	2021 жылы: КОКСОН ұсынған журналдардағы мақалалар: 1. Умарова ГА, Айтмаганбет ПЖ, Батырова ГА, Кононец ВИ, Ургушбаева ГМ. Заболеваемость населения как главный индикатор общественного здоровья: обзор литературы// West Kazakhstan Medical Journal. – 2020. №62 (4). – С.206-214. (в журнале, рекомендованном КОКСОН) 2. Батырова Г.А., Абдикадирова И.Т., Ургушбаева Г.М. Загрязнение почвы микроэлементами // Валеология: Денсаулық – Ауру – Сауықтыру. – 2020. – №4. – С.19-23 (статья в журналах, рекомендованных КОКСОН) 3. Батырова Г.А., Умарова Г.А., Умаров Е.А., Кудабаева Х.И., Тлегенова Ж.Ш., Кононец В.И., Айтмаганбет П.Ж. Ассоциация содержания бора в волосах с показателями заболеваемости в борной геохимической провинции: поперечное исследование // Здоровье населения и среда обитания – ЗНиСО. 2021;(6):41-47. https://doi.org/10.35627/2219-5238/2021-339-6-41-47 (статья в журнале, рекомендованном КОКСОН (входит в базу RSCI)) 4. Батырова Г.А., Аманжолкызы А., Умарова Г.А., Тлегенова Ж.Ш., Кононец В.И., Мамырбаев А.А., Жармаханова Г.М. Содержание макроэлементов в волосах жителей Западного Казахстана // Вопросы биологической, медицинской и фармацевтической химии. 2021;24(11):34-41. https://doi.org/10.29296/25877313-2021-11-06 (в журнале, рекомендованном КОКСОН (входит в базу RSCI)) Халықаралық конференциялар материалдарының жинақтарында мақалалар мен тезистер жарияланған: 5. Айтмаганбет П.Ж., Умарова Г.А. Оценка общей заболеваемости взрослого населения г.Уральска Республики Казахстана // Сборник тезисов конференции с международным участием «Новые проблемы медицинской науки и перспективы их решений». – Душанбе. – 2021. – С.650. 6. Айтмаганбет П.Ж., Исалдинова А.Н. Показатели общей заболеваемости населения города Актобе Республики Казахстан// в сб. Материалы XII Российской (итоговой) научно-практической конференции с международным участием студентов и молодых ученых «Авиценна–2021»: в 2 т. – Новосибирск: ИПЦ НГМУ, 2021. – Т. 2. – С.3-4. 7. Исалдинова А.Н., Айтмаганбет П.Ж. Оценка первичной заболеваемости взрослого населения г. Актобе// в сб. Материалы LХ международной научной конференции студентов и молодых ученых «Наука: вчера, сегодня, завтра». – Актобе. – 2021. – С.148. 8. Батырова Г.А., Умарова Г.А., Тлегенова Ж.Ш., Кудабаева Х.И., Айтмағанбет П.Ж. Особенности биоэлементного статуса населения индустриально развитого региона // Сборник материалов Международной научно-практической конференции «Аспекты и инновации биотехнологии окружающей среды и биоэнергетики». – Алматы. – 2021. – С. 115-119 9. Серикбаева Н.Р. Лукпанова С.М. Айтмаганбет П.Ж. Научный руководитель Батырова Г.А. Сравнительный анализ содержания кальция и фосфора у женщин с доброкачественными новообразованиями молочных желез // Сборник материалов конференции с международным участием «Новые проблемы медицинской науки и перспективы их решений». – Душанбе. – 2021. – С.664. 10. Batyrova G., Kononets V., Umarova G., Umarov Ye., Tlegenova Zh. Iodine content in the hair of the adult population of the Mangistau region of the Republic of Kazakhstan and its interaction with coronavirus infection (COVID-19): a cross-sectional study. //International Conference of Trace Elements and Minerals/ Abstract book Online Meeting of 36th GMS, 7th ISZB, TEMA17 and 13th ISTERH, August 2 – 6. 2021. P. 61 11. Batyrova G., Kononets V., Umarova G., Umarov Ye., Tlegenova Zh. Zinc content in the hair of residents recovered from COVID-19 in the Mangistau region of the Republic of Kazakhstan // International Conference of Trace Elements and Minerals/ Abstract book Online Meeting of 36th GMS, 7th ISZB, TEMA17 and 13th ISTERH, August 2 – 6. 2021. P. 93 Ғылыми-практикалық журналдардағы мақалалар: 12. Батырова Г.А., Умарова Г.А., Умаров Е.А. Проблема дисбаланса микроэлементов в организме человека Валеология: Денсаулық – Ауру – Сауықтыру. – 2021. – №1. -С.15-21 2022 жылы: Web of Science және Scopus деректер қорына енгізілген журналдардағы мақалалар: 1. Gulnara Batyrova, Zhenisgul Tlegenova, Victoria Kononets, Gulmira Umarova, Khatimya Kudabayeva, Yerlan Bazargaliyev, Ainur Amanzholkyzy, Yeskendir Umarov. Hair Toxic Trace Elements of Residents across the Caspian Oil and Gas Region of Kazakhstan: Cross-Sectional Study // International Journal of Environmental Research and Public Health. – 2022. – № 19. – Р. 11158. https://doi.org/10.3390/ijerph191811158 (Web of Science –Q2/ Q1; IF – 4,61; Scopus – Процентиль 75) 2. Gulmira Umarova, Gulnara Batyrova, Zhenisgul Тlegenova, Victoria Kononets, Saule Balmagambetova, Yeskendir Umarov, Inkara Yessengaliyeva, Arstan Mamyrbayev. Essential Trace Elements in Scalp Hair of Residents across the Caspian Oil and Gas Region of Kazakhstan // Toxics. – 2022. – № 10. – Р. 364. https://doi.org/10.3390/toxics10070364 (Web of Science – Q2; IF – 4,47; Scopus – Процентиль 62) 3. Батырова Г.А., Тлегенова Ж.Ш., Умарова Г.А., Кононец В.И., Умаров Е.А., Кудабаева Х.И., Айтмаганбет П.Ж., Аманжолкызы А.Микроэлементный статус взрослого населения Западного Казахстана //Экология человека. – 2021. – №11. – С. 42-49. (Scopus – Процентиль 30, SGR=0,19; 2021) 4.Batyrova G, Kononets V, Amanzholkyzy A, Tlegenova Z, Umarova G. Chromium as a Risk Factor for Breast Cancer: A Meta-Analysis. Asian Pac J Cancer Prev. 2022 Dec 1;23(12):3993-4003. doi: 10.31557/APJCP.2022.23.12.3993. PMID: 36579979. 5. Batyrova G, Tlegenova Z, Kononets V, Umarova G, Bazargaliyev Y, Taskozhina G, Kereyeva N, Umarov Y. Content of Essential Trace Elements in the Hair of Residents of the Caspian Region of the Republic of Kazakhstan Who Recovered from COVID-19. Diagnostics (Basel). 2022 Nov 8;12(11):2734. doi: 10.3390/diagnostics12112734. PMID: 36359577; PMCID: PMC9689738. (в журнал Diagnostics Web of Science – Q2; IF – 3.992). КОКСОН ұсынған журналдардағы мақалалар: 6. Сарсембин У.Қ., Батырова Г.А., Умарова Г.А., Ургушбаева Г.М., Айкенова Н.Е. Ақтөбе қаласының топырағының ауыр металдармен ластануын экологиялық бағалау // Вестник Карагандинского университета. – 2022. – № 3(107). – С. 109-116. (КОКСОН МОН РК) 7. Батырова Г.А., Умарова Г.А., Умаров Е.А., Айтмаганбет П.Ж., Тлегенова Ж.Ш., Кононец В.И. Содержание лития у населения Актюбинской области Республики Казахстан и его связь с психическими заболеваниями: поперечное исследование //Обозрение психиатрии и медицинской психологии имени В.М.Бехтерева. – 2021. – №4, Т.57. – С. 67-75. doi.org/10.31363/2313-7053-2021-57-4-67-75 (КОКСОН МОН РК (входит в RSCI)) Монографиялар: 8. Батырова Г.А., Умарова Г.А., Умаров Е.А. Атлас «Элементный статус населения Западного Казахстана». Монография. – Актобе. – 2022. 88 с. ISBN 978-601-80722-4-6 9. Батырова Г.А. Экологические и физиологические аспекты значения эссенциальных микроэлементов в организме человека. Монография. – Актобе. – 2022. 192 с. ISBN 978-601-7650-55-1 Халықаралық конференциялар материалдарының жинақтарында мақалалар мен тезистер жарияланған: 10. Умарова Г.А., Батырова Г.А. Дисбаланс макроэлементов среди населения Мангистауской области Западного Казахстана// в сб. Материалы международной научно-практической конференции (69-ой годичной), посвященные 30-летию Государственной независимости Республики Таджикистан и годам развития села, туризма инородных ремесел «Достижения и проблемы фундаментальной науки и клинической медицины» – 2021. Т.2. – С.404-405 11. Умарова Г.А., Батырова Г.А., Мамырбаев А.А., Шмигельскас К. Связь содержания кремния с заболеваниями репродуктивной системы у женщин Мангистауской области Республики Казахстан // Материалы Международной научно-практической конференции «Актуальные проблемы в охране репродуктивного потенциала женщин». – Нур-Султан. – 2022.– С.48 12. Umarova G., Batyrova G., Umarov Y. The content of Cd, Pb, Fe, P in the soil and hair of residents of the city of Aktobe Kazakhstan) // Toxicology Letters. Abstracts of the XVIth International Congress of Toxicology (ICT 2022) uniting in toxicology. – Maastricht, The Netherlands. – September 18–21, 2022. – S124. 13. Batyrova G., Umarova G., Umarov Y. The content of Cd, Hg, Pb in the hair of men and women of Aktobe region (Western Kazakhstan) // Toxicology Letters. Abstracts of the XVIth International Congress of Toxicology (ICT 2022) Uniting in toxicology. – Maastricht, The Netherlands, September 18–21, 2022. – S90. 14. Umarov Y., Batyrova G., Umarova G. The distribution of hair’s Be level in West Kazakhstan region using geographic information system (GIS) /Toxicology Letters. Abstracts of the XVIth International Congress of Toxicology (ICT 2022) Uniting in toxicology. – Maastricht, The Netherlands. – September 18–21, 2022. – S124.
Зияткерлік меншік құжаттары	Патент: 1. Батырова Г.А., Умарова Г.А., Умаров Е.А., Батыров Р.К. Способ комплексной оценки влияния окружающей среды на здоровье человека. Патент полезную модель № 6945. Номер и дата бюллетеня № 15 – 15.04.2022. Авторлық құқықпен қорғалатын объектілерге құқықтардың мемлекеттік тізіліміне мәліметтерді енгізу туралы куәліктер: 2. Батырова Г.А., Умарова Г.А., Умаров Е.А. Карта содержания лития в волосах населения Актюбинской области (Ме, мгк/г). Свидетельство о внесении сведений в государственный реестр прав на объекты, охраняемые авторским правом № 20241 от 14.09.2021. 3. Батырова Г.А., Сарсембин У.К., Умарова Г.А., Есенгалиева И.Е. Геохимическая карта почвы Актюбинской области по содержанию Cu, Co, Cr, Pb, Cd, Fe, Mn. Свидетельство о внесении сведений в Государственный реестр прав на объекты, охраняемые авторским правом №26952 от 8 июня 2022 года. 4. Батырова Г.А. Экологические и физиологические аспекты значения эссенциальных микроэлементов в организме человека. Свидетельство о внесении сведений в Государственный реестр прав на объекты, охраняемые авторским правом № 29237 от 5 октября 2022 года.

---

2020-2022 жылдарға арналған ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық жобалар бойынша гранттық қаржыландырумен ғылыми-техникалық жобаны орындау шеңберіндегі жарияланымдар тізімі: ЖТН AP08855535 “Қазақстан Республикасының Батыс өңірі халқының элементтік мәртебесі”онлайн-атласын игеру

БҒСБК ұсынған журналдардағы мақалалар:

1.Умарова ГА, Айтмаганбет ПЖ, Батырова ГА, Кононец ВИ, Ургушбаева ГМ. Заболеваемость населения как главный индикатор общественного здоровья: обзор литературы// West Kazakhstan Medical Journal. – 2020. №62 (4). – С.206-214. 

https://cyberleninka.ru/article/n/zabolevaemost-naseleniya-kak-glavnyy-indikator-obschestvennogo-zdorovya-obzor-literatu

2.Батырова Г.А., Умарова Г.А., Умаров Е.А., Кудабаева Х.И., Тлегенова Ж.Ш., Кононец В.И., Айтмаганбет П.Ж. Ассоциация содержания бора в волосах с показателями заболеваемости в борной геохимической провинции: поперечное исследование. Здоровье населения и среда обитания – ЗНиСО. 2021;(6):41-47.https://doi.org/10.35627/2219-5238/2021-339-6-41-47 (входит в базу RSCI) 

https://zniso.fcgie.ru/jour/issue/view/47/showToc

3.Батырова Г.А., Аманжолкызы А., Умарова Г.А., Тлегенова Ж.Ш., Кононец В.И., Мамырбаев А.А., Жармаханова Г.М. Содержание макроэлементов в волосах жителей Западного Казахстана // Вопросы биологической, медицинской и фармацевтической химии. 2021;24(11):34-41. https://doi.org/10.29296/25877313-2021-11-06 (входит в базу RSCI) 

https://bmpcjournal.ru/ru/25877313-2021-11-06

4.Батырова Г.А., Абдикадирова И.Т., Ургушбаева Г.М. Загрязнение почвы микроэлементами // Валеология: Денсаулық – Ауру – Сауықтыру. – 2020. – №4. – С.19-23 

https://valeologiya.jimdofree.com/

Ғылыми-практикалық журналдардағы мақалалар:

1.Батырова Г.А., Умарова Г.А., Умаров Е.А. Проблема дисбаланса микроэлементов в организме человека // Валеология: Денсаулық – Ауру – Сауықтыру. – 2021. – №1. -С.15-21 

 https://valeologiya.jimdofree.com/

Авторлық құқық:

Батырова Г.А., Умарова Г.А., Умаров Е.А. Карта содержания лития в волосах населения Актюбинской области (Ме, мгк/г). Свидетельство о внесении сведений в государственный реестр прав на объекты, охраняемые авторским правом № 20241 от 14.09.2021. 

Халықаралық конференциялар материалдарының жинақтарында мақалалар мен тезистер жарияланды:

1.Батырова Г.А., Умарова Г.А., Тлегенова Ж.Ш., Кудабаева Х.И., Айтмағанбет П.Ж. Особенности биоэлементного статуса населения индустриально развитого региона // Сборник материалов Международной научно-практической конференции «Аспекты и инновации биотехнологии окружающей среды и биоэнергетики». – Алматы. – 2021. – С. 115-119 

2.Серикбаева Н.Р. Лукпанова С.М. Айтмаганбет П.Ж. Научный руководитель Батырова Г.А. Сравнительный анализ содержания кальция и фосфора у женщин с доброкачественными новообразованиями молочных желез // Сборник материалов конференции с международным участием «Новые проблемы медицинской науки и перспективы их решений». – Душанбе. – 2021. – С.664. 

3.Айтмаганбет П.Ж., Умарова Г.А. Оценка общей заболеваемости взрослого населения г.Уральска Республики Казахстан // Сборник тезисов конференции с международным участием «Новые проблемы медицинской науки и перспективы их решений». – Душанбе. – 2021. – С.650. 

4.Айтмаганбет П.Ж., Исалдинова А.Н. Показатели общей заболеваемости населения города Актобе Республики Казахстан// в сб. Материалы XII Российской (итоговой) научно-практической конференции с международным участием студентов и молодых ученых «Авиценна–2021»: в 2 т. – Новосибирск : ИПЦ НГМУ, 2021. – Т. 2. – С.3-4. 

5.Исалдинова А.Н., Айтмаганбет П.Ж. Оценка первичной заболеваемости взрослого населения г. Актобе// в сб. Материалы LХ международной научной конференции студентов и молодых ученых «Наука: вчера, сегодня, завтра». – Актобе. – 2021. – С.148. 

6.Batyrova G., Kononets V., Umarova G., Umarov Ye., Tlegenova Zh. Iodine content in the hair of the adult population of the Mangistau region of the Republic of Kazakhstan and its interaction with coronavirus infection (COVID-19): a cross-sectional study. //International Conference of Trace Elements and Minerals/ Abstract book Online Meeting of 36th GMS, 7th ISZB, TEMA17 and 13th ISTERH, August 2 – 6. 2021. P. 61 

7.Batyrova G., Kononets V., Umarova G., Umarov Ye., Tlegenova Zh. Zinc content in the hair of residents recovered from COVID-19 in the Mangistau region of the Republic of Kazakhstan // International Conference of Trace Elements and Minerals/ Abstract book Online Meeting of 36th GMS, 7th ISZB, TEMA17 and 13th ISTERH, August 2 – 6. 2021. P. 93 

8. Умарова Г.А., Батырова Г.А. Дисбаланс макроэлементов среди населения Мангистауской области Западного Казахстана// в сб. Материалы международной научно-практической конференции (69-ой годичной), посвященные 30-летию Государственной независимости Республики Таджикистан и годам развития села, туризма инородных ремесел «Достижения и проблемы фундаментальной науки и клинической медицины» – 2021. Т.2. С.404-405 

Өзектілігі: бұл зерттеудің өзектілігі пандемияның психоәлеуметтік салдарын зерттеумен байланысты, оның ішінде жоғары сынып оқушыларының COVID-19 вирусынан қорқуынан туындаған алаңдаушылығы ерекше назар аударуды қажет етеді. Жоғары сынып оқушыларының ерекше мәртебесін, өсу кезеңін және кәсіби өзін-өзі анықтау кезеңін ескере отырып, олардың психологиялық жағдайындағы әртүрлі өзгерістерді зерттеу өте маңызды және уақтылы болып табылады, бұл басқалардан оларға, әсіресе COVID-19 пандемиясының төтенше кезеңінде мұқият және мұқият қарауды талап етеді.

Мақсаты: жалпы білім беретін мектептердің жоғары сынып оқушыларының мазасыздық деңгейін бағалау және психологиялық-педагогикалық қолдау бағдарламасын әзірлеу.

Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер:

1. Scopus, Google Scholar, PubMed ақпараттық базаларында шетелдік зерттеулердің материалдарын ғылыми сұрау әдісімен зерттелетін мәселеге мета-талдау жүргізілді.
2. Диагностикалық әдістердің кешені жасалды: Спилбергер-Ханиннің мазасыздық шкаласы; Covid-19 қорқыныш шкаласы; Covid-19 байланысты мазасыздық шкаласы.
3. Индонезия қаласының жалпы білім беретін мектептерінің 8 (сегіз) коммуналдық мемлекеттік мекемелерінде (КММ) 10-11 сынып оқушыларының мазасыздық деңгейіне диагностика жүргізілді стандартты уақыт: “№ 3 орта мектеп” КММ; “№ 12 орта мектеп” КММ; “№ 13 орта мектеп” КММ; “№ 20 жалпы білім беретін мектеп” КММ; “№ 23 орта мектеп-лицей” КММ; “№ 25 жалпы білім беретін мектеп” КММ; “№ 28 орта мектеп” КММ; “№ 64 жалпы білім беретін мектеп”КММ.
4. Нәтижелердің сенімділігін бағалау әдістерін қолдана отырып, SPSS және MS Excel бағдарламаларының көмегімен алынған диагностикалық мәліметтерді статистикалық өңдеу жүргізілді.
5. COVID-19 пандемиясында жоғары сынып оқушыларында мазасыздық деңгейін төмендетудің психологиялық-педагогикалық жағдайлары анықталды.
6. Covid-19 пандемиясы кезінде жоғары сынып оқушыларының алаңдаушылығын төмендетуде оқудың рөлі ерекше.
7. Covid-19 пандемиясы жағдайында жоғары сынып оқушыларында мазасыздықты диагностикалау және азайту бойынша психологиялық-педагогикалық қолдау бағдарламасы (жоба) әзірленді.
8. КОКСОН ҚР ұсынған журналдарда 2 (екі) мақала жарияланды – Абай атындағы ҚазҰПУ журналы”, “Психология” сериясы және Абай атындағы ҚазҰПУ журналы”, “педагогикалық ғылымдар”сериясы.
9. Social Science Citation Index немесе Arts and Humanities Citation Index Web of Science базасында индекстелетін және (немесе) Scopus базасында CiteScore бойынша кемінде 25 (жиырма бес) процентилі бар ғылыми басылымда жариялауға 1 (бір) мақала берілді.
10. 3 (үш) ғылыми мақалалардың жариялануымен және ауызша баяндамалармен онлайн-режимде (эпидемиологиялық жағдайға байланысты және қатысушылардың денсаулығын қорғау мақсатында конференцияны ұйымдастыру комитеті Microsoft Teams, Zoom-да онлайн-режимде конференция өткізгісі келеді, өйткені Татарстан Республикасында 11.10.2021 жылдан бастап. жаңа короновирустық инфекцияның таралуының алдын алу бойынша шектеу шаралары енгізілді (7.10.2021 жылғы №960 қаулы. https://pravo.tatarstan.ru/npa_kabmin/post/?npa_id=844856))) Қазан қаласында өткен 3 (үш) конференцияда, Елабуга (РФ, Татарстан):

• 20.10.2021 жылы “білім беру үдерісін психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу: теория және практика” атты ғылыми-практикалық конференцияны қорғау. (https://kpfu.ru/elabuga/v-ei-kfu-prohodit-vserossijskaya-nauchno-410677.html);
• “Хак оқулары-2021” жас ғалымдардың халықаралық ғылыми-практикалық конференциясында, 22.10.2021 ж.;;
• “әдеби педагогика және оның эмоционалдық сауаттылықты дамытудағы рөлі” атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференция, 26-27.10.2021 ж.(https://kpfu.ru/elabuga/novosti/konferencii-konkursy/v-elabuzhskom-institute-proshla-nauchno-411208.html)

11. “Ғылым туындысы” объектісіне 3 (үш) авторлық куәлік алынды: 29.10.2021 жылғы № 21251., 21252 из 29.10.2021, Номер 21253 29.10.2021

Зерттеу тобының аты-жөні, олардың идентификаторлары (Scopus Author ID, Researcher ID, ORCID, егер бар болса) және тиісті профильдерге сілтемелер:

1. Жетекші, жетекші ғылыми қызметкер – Книсарина Малика Максатовна, философия докторы (PhD), психология кафедрасының доценті, ORCID: 0000-0002-7350-1768 (https://orcid.org/0000-0002-7350-1768), Scopus authors ID: 57192387506 (https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57192387506), зерттеу идентификаторы: Q-6386-2018 (https://publons.com/researcher/1867176/malika-m-knissarina/)
2. Ғылыми қызметкер (ҒЖ) – Сисенова Айнур Тагабергеновна, Педагогика және психология магистрі, персоналды дамыту бөлімінің басшысы, ORCID: 0000-0003-3351-1248, Scopus authors ID: 57216964987.
3. Кіші ғылыми қызметкер (ХҒС) – Жумалиева Гульмира Саиновна, педагогика ғылымдарының магистрі, психология кафедрасының аға оқытушысы, ORCID: 0000-0002-6492-7644.

Жарияланымдар тізімі (оларға сілтемелермен):

1. Knisarina M. M., Syzdykbayeva A. D., Zhumaliyeva G. S. Determination of the the COVID-19 fear scale in high school students / Вестник ҚазҰПУ,” Психология “сериясы”, № 3 (68), 2021. – Б.131-141. https://doi.org/10.51889/2021-3.1728-7847.15M

1 мақала 

2. Книсарина м. м., Сыздыкбаева А. Д., Жумалиева г. С. жоғары сынып оқушыларының COVID-19 пандемиясына алаңдаушылық деңгейін төмендетудің психологиялық-педагогикалық шарттары / Абай атындағы ҚазҰПУ хабаршысы”, “педагогикалық ғылымдар “сериясы”, № 4 (72), 2021. – С.
3. Книсарина м. м., Сисенова А.Т., Жумалиева г. с. COVID-19 пандемиясы кезеңінде жоғары сынып оқушыларының мазасыздығын төмендетудегі оқудың рөлі // әдеби педагогика және оның эмоционалды сауаттылықты дамытудағы рөлі: Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары (26-27 қазан 2021 ж.). – Қазан: қазан баспасы. ун-та, 2021. – 248 б. – 91-96 Б.

3 мақала 

4. Книсарина м. м., Сисенова А.Т., Жумалиева г. С. COVID-19 пандемиясы жағдайында жоғары сынып оқушыларының мазасыздығын зерттеу // “Хак оқулары – 2021 [Электрондық ресурс]: Қазан университетінің еңбек сіңірген профессоры Вахит Хозятович Хаковтың 95 жылдығына арналған “Хак оқулары-2021” жас ғалымдардың халықаралық ғылыми – практикалық конференциясының материалдары (Қазан, 22 қазан 2021 Ж.) / жалпы ред. Г. Р. Галиуллина. – Электрон. мәтіндік деректер (1 файл: 2 Мб). – Қазан: Қазан университетінің баспасы, 2021. – 176 б. – 80-85 Б. – Систем. Талаптар: Adobe Acrobat Reader. – Кіру режимі: https://kpfu.ru/portal/docs/F_888112729/_red._.Cbornik.Khakovskie.chteniya_2021.pdf – Захл. с титул. экран.»

4 мақала 

5. Книсарина м. м., Сисенова А. Т., Жумалиева г. с. оқушылардың мазасыздығын диагностикалау және азайту бойынша психологиялық-педагогикалық қолдау бағдарламасы // оқу процесін психологиялық-педагогикалық қолдау: теория және практика: бүкілресейлік ғылыми-практикалық конференция материалдары. 11 шығарылым. – Елабуга, 2021. – 585с. – с. 234-240

5 мақала 

Патенттер тізімі: “ғылым туындысы”объектісіне 3 (үш) авторлық куәлік алынды:

21251 29.10.2021 

21252 29.10.2021 

21253 29.10.2021 

Тіркеу нөмірі 0121РК00382

ӨЗЕКТІЛІГІ

Біріншілікмедициналық-санитарлықкөмекті (БМСК) дамытужәненығайту – Денсаулық -2020 ДДҰ-ныңүшстратегиясыныңбасымбағытыболыптабылады. Бұл жоба ҚР-ның 2019-2025 жылдарға арналған даму стратегиясының басымдықтарына сәйкес келеді:денсаулық сақтау және медицина ғылымы саласындағы кадрлық әлеуетті дамыту, денсаулық сақтау саласына IT технологияларды енгізу.

Қазіргі білім беру бағдарламасы (ББ) отбасылық дәрігерлерді (ОД) оқыту бойынша WONCA (World Organization of Family Doctors)стандарттарына сәйкес келмейді. Ол клиникалық сұрақтарды жақсы қамтиды, бірақ құзыреттілік тәсілін ескермейді және тәлімгерлікті дамытпайды.

Клиникалық тәлімгерлер – денсаулық сақтау саласының тәжірибелі дәрігерлері болып табылады, бірақ олардың көпшілігі реформаларға дейін негізгі дайындықтан өткен және білім беру дағдыларын меңгермеген мамандар.

Еуропалық жалпы тәжірибелік оқытушылары академиясының (EURACT) ұсыныстарына сәйкес ЖТД-де келесідей негізгі құзыреттерге бөлінеді: көмек көрсету процесін басқару; науқастарға және қоғамға бағытталған көмек; науқастың нақты мәселелерін шешу; кешенді және тұтас тәсіл. Осы құзыреттіліккеқолжеткізустандартталғаннауқастардың (СН) көмегіменжақсыжүзегеасырылады. СН-ты қолдану науқастың қауіпсіз және сапалы ем алу құқығын қамтамасыз етеді, дегенмен, ҚР-ның медициналық университеттерінде отбасылық дәрігерлерді даярлауға арналған стандартталған науқастар жоқ, бұл білім сапасын едәуір төмендетеді.

Мамандықтың дамуына ОМ саласындағы ғылыми зерттеулердің жеткіліксіз мөлшері де кедергі келтіреді. БМСК сапасы үздіксіз жетілдіру стратегиясын жасау арқылы ғана жақсарады. Әрбір отбасылық дәрігерде іс-әрекетті жетілдіруге бағытталған «ақыл-ой» болуы керек (B.Bagley, 2005).

Отбасылық дәрігерлерге жұмыс орындарын тиісті жабдықтармен қамтамасыз етуге тәжірибелік денсаулық сақтау саласының дайын болмауы үлкен мәселе болып табылады. ЖТД кабинеттерінде офтальмоскоптар, отоскоптар, науқастарды тексеруге арналған функционалды дивандар және т.б. жоқ. Сондықтан біздің дәрігерлер ОМ-да тәжірибелерін көрсете алмайды.

Емханалардағы IT -ны нашарлығы дәрігерлергеде,науқастарға да қызмет көрсету сапасын қанағаттандыра алмайды.Жақсы ойластырылған, модернизацияланған отбасылық дәрігер кабинеті сізге жазылу сұраныстарын, жолдамалар мен рецептілерді басқаруға, науқастармен электронды байланыс орнатуға және дәрігерге дейінгі онлайн диагностиканы жүргізуге мүмкіндік береді.

Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, осы жобаны жүзеге асыруға түрткі болған резиденттерді ОМ-ға оқыту, клиникалық тәлімгерлерді даярлау және отбасылық дәрігердің оқу-зерттеу кабинетінің моделін құру үшін қазіргі заманғы оқу бағдарламасын әзірлеу өткір мәселе болып табылады.

ЗЕРТТЕУ МАҚСАТЫ

Отбасылық медицина саласындағы ғылыми зерттеулерді дамытуға, халықаралық стандарттарға сәйкес отбасылық дәрігерлерді даярлау сапасын арттыру үшін жаңа технологияларды әзірлеуге және енгізуге ықпал ету.

ЗЕРТТЕУ МІНДЕТТЕРІ:

1. WONCA стандарттарына сәйкестікке отбасылық медицина бойынша білім беру бағдарламаларына салыстырмалы талдау жүргізу. Салыстырмалы талдау сапалы зерттеуде (медициналық білім беру және МСАК саласындағы қазақстандық және халықаралық сарапшылармен сұхбаттасу және фокус-топтар) жүргізілетін болады. Консенсус процесі веб/онлайн байланысқа негізделген номиналды топтар әдісі бойынша жүзеге асырылады. Талдау нәтижелері халықаралық озық практиканы және қазақстандық денсаулық сақтау мен білім беру жүйесінің ерекшелігін ескере отырып, резидентура деңгейінде отбасылық дәрігерлерді оқытудың іс-қимыл жоспары мен моделін әзірлеу үшін негіз болатын есеп түрінде құжатталатын болады.
2. МСАК-ты жетілдірудің қазіргі заманғы халықаралық тұжырымдамасына сәйкес отбасылық медицина бойынша резидентураның білім беру бағдарламасын әзірлеу, оның тиімділігін пилоттау және бағалау. Сапалы зерттеу нәтижелері негізінде “отбасылық медицина”мамандығы бойынша резидентураның білім беру бағдарламасы құрылатын болады. Әзірленген бағдарламаны пилоттық енгізу және оның тиімділігін мынадай индикаторлар бойынша эксперименттік зерттеу жүргізілетін болады: білім алушылардың, жұмыс берушілердің, пациенттердің қанағаттануы, отбасылық дәрігердің практикалық жұмыста алған және пайдаланылатын құзыреттерінің көлемі, емдеуге жатқызу, тар мамандарға және диагностикалық тексерулерге жіберу және т. б. Пилот нәтижелері бойынша отбасылық медицина бойынша резидентураның білім беру бағдарламасын аккредиттеуге өтінім беру жоспарлануда
3. Білім беру сапасын арттыру және медициналық қызметтерді жетілдіру үшін отбасылық дәрігерлерді үздіксіз оқыту тетіктерін әзірлеу. Осы міндетті іске асыру шеңберінде клиникалық тәлімгерлерге (медициналық ұйымдарда резиденттерді оқыту үшін қажетті педагогикалық құзыреттерді меңгеретін практикалық денсаулық сақтау дәрігерлеріне) арналған онлайн-курс әзірленетін болады. EURACT бағдарламасы бойынша Оқытушыларды оқыту, кейіннен каскадты оқыту жоспарлануда. Нәтижесінде резиденттерді даярлауға қатысатын тәлімгерлердің өңірлік желісі құрылатын болады.
4. Ғылым, білім және клиниканың үштұғырлығы қағидатын іске асыратын оқу-зерттеу базаларының жаңа моделі ретінде жалпы практика дәрігерлерінің кеңселерін құру және пилоттау. Жоба шеңберінде пациенттерді толыққанды тексеру және амбулаториялық манипуляцияларды орындау үшін қажетті жабдықтармен жарақтандырылған кеңселер ашылатын болады, онда резиденттер қолданыстағы емханаларда отбасылық қабылдауға бейімделмеген жағдайларға қарағанда, алған барлық дағдыларын практикада қолдана алады. Сонымен қатар, бұл кеңселер оқу жабдықтарымен, соның ішінде оқу сессиялары мен емтихандар кезіндегі жағдайларды модельдеуге, қажет болған жағдайда кеңес беру көмегі үшін телемедицинамен жабдықталады. Кеңселердің осындай жабдықталуы, компьютерде мәліметтер базасы мен регистрлерді құруға арналған бағдарламалардың болуы зерттеу жұмыстарын жүргізуге мүмкіндік береді.
5. Зерттеулер жүргізу және халыққа медициналық көмекті оңтайландыру үшін технологияларды құру және енгізу. Бастапқы көмек зерттеулерін жүргізу үшін пациенттердің тіркелімдерін құруға арналған бағдарламалар жасалады. Созылмалы аурулары бар пациенттерге арналған мобильді қосымшалар, диагностикалық сауалнамалар, онлайн консультациялар үшін мобильді қосымшаларға шәкілдер әзірленіп, енгізіледі. науқастарды жүргізу және оқыту.

КҮТІЛЕТІН НӘТИЖЕЛЕР

1. Резиденттерге арналған Отбасылық медицина бойынша аккредиттелген білім беру бағдарламасы. Қолдану саласы – медициналық білім, мақсатты тұтынушылар-резиденттер
2. Отбасылық дәрігердің кеңсесі құрылды. Қолдану саласы-МСАК, практикалық денсаулық сақтау, нысаналы тұтынушылар-халық, пациенттер, медицина қызметкерлері
3. Дайындалған клиникалық тәлімгерлер. Қолдану саласы-медициналық білім беру, практикалық денсаулық сақтау, мақсатты тұтынушылар-жалпы практика дәрігерлері / отбасылық дәрігерлер, резиденттер
4. Резиденттер бастамашылық еткен және жүргізген ғылыми-зерттеу жұмыстары мен инновациялық жобалар. Қолдану саласы-БМСК, Медициналық Білім және ғылым, мақсатты тұтынушылар-БМСК медициналық қызметкерлері, пациенттер, тұрғындар
5. Пациенттер мен халықтың дәрі-дәрмектер мен медициналық қызметтерге қалталық шығыстарын 30% – ға төмендету, емдеуге жатқызуды, тар мамандарға жолдаманы 10% – ға төмендету.

Іске асырылған міндеттер мен жүргізілген зерттеулердің нәтижелері бойынша:

1) шетелдік рецензияланатын ғылыми журналдарда 3 мақала жарияланды (European Journal of General Practice, H Index 28, SJR 2019 0,77, https://www.scimagojr.com/journalsearch.php?q=13214&tip=sid; Interprofessional Education and Practice журналы, H Index 7, SJR 2019 0,32, https://www.scimagojr.com/journalsearch.php?q=21100403171&tip=sid&clean=O; отбасылық медицина, h индексі 63, SJR 2019 0.51, https://www.scimagojr.com/journalsearch.php?q=13298&tip=sid), сондай-ақ БҒСБК журналдарында және басқа да басылымдарда 5 мақала жарияланды.

2) қазақстандық баспаларда монография және оқу құралы жарияланды;

3) 3 ғылыми-практикалық конференция өткізілді. Қолдану саласы-БМСК, медициналық білім беру, мақсатты тұтынушылар-дәрігерлер, оқытушылар

4) пациент-отбасы-қоғамға бағдарланған көмекті ұйымдастыру бойынша 2 оқыту курсы әзірленді және өткізілді. Қолдану саласы-БМСК, мақсатты тұтынушылар-дәрігерлер, оқытушылар, тұрғындар

5) созылмалы науқастарды диагностикалау, емдеу, алдын алу, Басқару, оқыту және өзін-өзі бақылау бойынша дәрігерлер мен пациенттерге арналған мобильді қосымшалар әзірленді. Қолдану саласы-БМСК, мақсатты тұтынушылар-дәрігерлер, пациенттер, пациенттердің отбасы мүшелері

6) кейінгі зерттеулер үшін пациенттердің тіркелімдері құрылды. Қолдану саласы-ғылым, БМСК, мақсатты тұтынушылар-зерттеушілер, дәрігерлер

7) жаңа жергілікті клиникалық хаттамалар (КП), операциялық рәсімдердің ғылыми және экономикалық негізделген стандарттары (ПКҚ) әзірленді, медициналық ұйымдарда қолданыстағы хаттамалар, стандарттар, дәрілік формулярлар қайта қаралды және жаңартылды. Қолдану саласы-БМСК, тұтынушылар-медицина қызметкерлері

Күтілетін нәтижелердің негізгі ғылыми бағыттың және ғылым мен технологияның аралас салаларының дамуына әсері.

Алынған ғылыми нәтижелерді коммерцияландырудың қолданылуы және (немесе) мүмкіндігі: – отбасылық дәрігердің кеңсесіне франшиза ресімдеу. – медицина қызметкерлері үшін ақылы оқыту курстарын өткізу – ақылы негізде оқитын резиденттерді тарту -МСАК ұйымдары үшін ғылыми негізделген және экономикалық тұрғыдан орынды Жергілікті хаттамаларды, дәрілік формулярларды, сор әзірлеу

Негізделген жоба нәтижелерінің әлеуметтік, экономикалық, экологиялық, ғылыми-техникалық, мультипликативтік және (немесе) өзге де әсері: – әлеуметтік әсер-біз пациенттердің дәрі-дәрмектер мен медициналық қызметтерге қалта шығындарының төмендеуін күтеміз. Дәлелді медицина медициналық практиканың негізі және пациентке бағытталған көмек ретінде пациенттердің проблемаларын жақсырақ және дәл анықтауға, медициналық қателіктер мен гипердиагностика қаупін азайтуға, негізсіз тағайындауларды азайтуға мүмкіндік береді. Біздің білім беру бағдарламамыз, пациентке және отбасына бағытталған бизнесті жүргізу саясатымыз адамдардың мүдделерін қорғауға бағытталған отбасылық дәрігерді құрайды. Денсаулықты сақтау және сақтау шығындарын азайту адамдардың ресурстарын дұрыс тамақтануға, өмір сүру және еңбек жағдайларын жақсартуға бағыттауға мүмкіндік береді. Шығындарды төмендетумен қатар, біз отбасылық дәрігердің кеңсесінде дамытуды жоспарлап отырған оңалту және паллиативті көмекті кеңейту, олар қазір бастапқы буында берілмейді, пациенттердің өмір сүру сапасын едәуір жақсартады, халықтың қанағаттануын арттырады, бұл әлеуметтік шиеленісті жеңілдетеді. – экономикалық тиімділік – қысқа мерзімді кезеңде пациенттердің қалталық шығыстарын төмендетуден басқа, МҰ-ның күндізгі стационар қызметтеріне, дәлелденбеген дәрілік заттарды сатып алуға, қажетсіз Қызметтерді төлеуге, емдеуге жатқызулар мен жедел жәрдем шақыруларын төмендетуге шығыстары төмендейді. – ғылыми-техникалық-әзірленген Мобильді қосымшалар бойынша дәрігер пациенттердің жағдайына мониторингті тиімді жүргізе алады, бұл пациенттердің денсаулық көрсеткіштерін онлайн режимінде қашықтықтан бақылауға және жағдайды түзету мақсатында онлайн режимде уақтылы әрекет етуге мүмкіндік береді. Пациенттердің деректері бар тіркелімдер ғылыми зерттеулерді статистикалық талдау үшін негіз болады. 5) сапалық және сандық сипаттамалары көрсетілген жобаның басқа да тікелей және жанама нәтижелері. Резиденттер үшін: стандартталған пациенттерді дайындау үшін сценарийлер әзірлеу, бағалау құралдарын дайындау, онлайн платформа үшін бейне контент, резиденттердің зерттеу құзыретін дамыту модулі. PBL, RBL және PBLI технологиялары бойынша резиденттер үшін циклдар әзірленеді (практикаға және жетілдіруге негізделген оқыту). Резиденттер үшін МСАК-тың өзекті мәселелерінің тиімді шешімдерін іздеу үшін практикалық денсаулық сақтаумен бірлесіп ғылыми жобаларға бастамашылық жасалатын болады. МСАК-та жұмыс істейтін созылмалы пациенттер мен волонтерлер үшін оқыту семинарлары өткізілді. Тәлімгерлер үшін: OSCE интеграцияланған станциялары үшін бағалау Құралдары, онлайн-платформада оқу бейне мазмұны жасалды.

ҚОЛ ЖЕТКІЗІЛГЕН НӘТИЖЕЛЕР

1. Практикалық денсаулық сақтау қажеттіліктерін, резидентураның клиникалық базаларының (қалалық емханалар мен дәрігерлік амбулаториялар) нақты жағдайларын, оқу процесін ұйымдастыру бойынша қолданыстағы нормативтік-құқықтық актілердің талаптарын (мысалы, оқыту ұзақтығы, кредиттердің арақатынасы және т.б.), интернатура түлектерінің білімінің, дағдыларының және қарым-қатынасының кіріс деңгейін, бірақ сонымен бірге отбасылық дәрігерлерді даярлаудың халықаралық стандарттарына бағдарланған талаптарды ескеретін “отбасылық медицина (СМ)” мамандығы бойынша резидентураның пилоттық 2 жылдық білім беру бағдарламасы (ББ) әзірленді. Атап айтқанда, оқудың соңғы нәтижелерінің тізімін жасау үшін WONCA отбасылық дәрігерлерінің, халықаралық отбасылық дәрігерлер қауымдастығының құзыреттері пайдаланылды. Қолданыстағы МЖМБС 2019 және ҮОЖ-дағы практикалық дағдылардың тізбесі толығымен (70% – ға) өзгертілді (ҚР ДСМ 2015 жылғы 31 шілдедегі №647 Бұйрығы, ҚР ДСМ 21.02.2020 ж.жаңа редакцияда, диагностикалауға және емдеуге жататын неғұрлым кең таралған аурулар мен жағдайлардың тізбесі, жаңа пәндер енгізілді, мысалы, СМ-дегі ғылыми зерттеулер, медициналық-санитариялық алғашқы көмек (МСАК) көшбасшылығы және т. б. ББ саясаты көзделген, резиденттерді бағалау құралдарының тізбесі кеңейтілген.

2. 1 оқытушы, ҒТБ уақытша ғылыми ұжымының мүшесі, блэде отбасылық медицина оқытушыларына арналған EUROACT “Leadership in family medicine” тренингінде оқудан өтті (2021 жылғы 9-11 қыркүйек). Сертификат ұсынылды. Көшбасшылық құзыреттілік ретінде жаңа ББ міндеттеріне, “БМСК басқару”модуліне енгізілген. Осы модульдің әзірлеушісі әрі жауапты оқытушысы-осы тренингтен өткен Л.М. Жамалиева. 2022 жылдың қаңтар айында Л. М. Жамалиева тренинг материалдары бойынша отбасылық медицинадағы көшбасшылық бойынша оқытушыларға мастер-класс өткізеді.

3. Отбасылық медицина резиденттерінің клиникалық тәлімгерлеріне арналған онлайн-курс әзірленді. Moodle платформасы қолданылды. Курстың мақсаты – клиникалық тәлімгерлердің – практикалық дәрігерлердің педагогикалық құзыреттерін дамыту, клиникалық тәлімгерлердің, әсіресе, олардың жетекшілігімен резиденттер неврология, офтальмология және т. б. бойынша өздерінің практикалық дағдыларын қалыптастыратын тар мамандар арасынан отбасылық медицина қағидаттарын түсінуді жақсарту. Тәлімгерлер тренингінің негізгі соңғы нәтижелері резиденттерді клиникалық оқыту дағдыларын, оқыту кері байланысын, дәлелді медицина практикасына бейілділікті қалыптастыру болып табылады. Тәлімгер-практикалық дәрігерлердің жұмыспен қамтылуын ескере отырып, әзірленген онлайн курс 6 айға есептелген: 1 модуль (2 кредит) 2 айға. Курстың онлайн-платформасында өз бетінше оқуға арналған материалдар, бейнедәрістер, өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар, курс оқытушыларының талқылауы мен кері байланысы үшін форум және басқа да оқыту ресурстары орналастырылады.

4. 2 мақала жарияланды: біреуі КОКСОН тізіміндегі журналда, екіншісі РҒДИ МНБД журналында.

– Н.А. Абенова, Г. С. Дильмағамбетова, Л. М. Жамалиева, А. Р. Кашкинбаева, Ю. А. Замэ, Г. К. Кошмагамбетова. Comparative review of educational programs in family medicine in Kazakhstan and in the world. Ғылым және денсаулық сақтау, 2021, №4 (23-том), 153-161 беттер. 

– З.Ж. Таңбетова, Г. С. ДІЛМАҒАМБЕТОВА, М. Б. Ахметжанова, Л. М. Жамалиева. Отбасылық медицина тұрғындарының өз мамандығына қатынасы: сапалы зерттеу нәтижелері. West Kazakhstan Medical Journal, № 63 (3), 2021, 138-144 бет 

5. 2021 жылғы 19-20 мамырда Ақтөбе қаласында (Қазақстан) “Отбасылық медицина” мамандығы бойынша резидентура проблемалары бойынша “отбасылық медицина бойынша Резидентура: жетістіктері, проблемалары және болашағы” Халықаралық ғылыми конференциясы өткізілді.

Баяндамалар:

Абенова Н. А. 12:10-да “Қазақстандағы және әлемдегі отбасылық медицинаның резидентурасы бойынша білім беру бағдарламаларына салыстырмалы шолу”; 

Кашкинбаева А. Р. 12:45 – те “резидент-отбасылық дәрігерлер үшін балалар неврологиясы бойынша оқу модулін ұйымдастырудың жаңа тәжірибесі”; 

Танбетова з. ж. 13:15-те “отбасылық медицина резиденттерінің өз мамандығына қатынасы: сапалы зерттеу нәтижелері”; 

Замэ Ю. А.”Отбасылық дәрігер тәжірибесіндегі егде пациенттермен қарым-қатынас” (постерлік баяндама); 

Резидент Тәттібаева А.”медициналық университеттердің студенттері мен резиденттерінің кәсібилігін қабылдау (сапалы зерттеу)” (II жүлделі орын).  

Зерттеу тобы және Жобаны басқару

1. Жамалиева Лаззат Манбетжановна медицина ғылымдарының кандидаты, қауымдастырылған профессор-жобаның ғылыми жетекшісі, Хирша индексі-1

Scopus 57204944725 автор идентификаторы

https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57204944725

Orcid идентификаторы 0000-0003-3625-3651

2. Абенова Нұргүл Абдуллақызы-медицина ғылымдарының кандидаты.

Scopus Author ID 57191709378

https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57191709378

3. Ділмағамбетова Гаухар Сәруарқызы–медицина ғылымдарының кандидаты, Index Hirsha-1

• Scopus Author ID 8634838700

https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=8634838700

4. Қошмағанбетова Гүлбақыт Қуанышқалиқызы-ғылым кандидаты, Index Hirsha-3

Scopus Author ID 56560058000

https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=56560058000

ORCID ID 0000-0001-5895-346X

5. Острецова Татьяна Петровна – медицина ғылымдарының кандидаты.
6. Танбетова Зияш Жақанқызы-медицина ғылымдарының магистрі.

Scopus Author ID 57283771200

https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57283771200

7. Ахметжанова Мөлдір Бекмағанбетқызы – медицина ғылымдарының магистрі.
8. Таутанова Айдана Құрманбайқызы–жаратылыстану ғылымдарының магистрі.

Scopus Author ID 57220175835

https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57220175835

ORCID ID 0000-0001-8971-1455

Жарияланымдар тізімі

2021-2023 жылдарға арналған ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық жобалар бойынша гранттық қаржыландыру шеңберіндегі жарияланымдар тізімі: ЖТН AP09260428 Қазақстанда медициналық білім беру технологияларының және отбасылық медицинадағы ғылыми зерттеулердің әлеуетін арттыру 

БҒСБК ұсынған журналдардағы мақалалар:

1. Н.Ә. Әбенова, Г. С. ДІЛМАҒАМБЕТОВА, Л. М. Жамалиева, А. Р. Қашқынбаева, Ю. А. Зам, Г. Қ. Қошмағамбетова. Comparative review of educational programs in family medicine in Kazakhstan and in the world. Ғылым және денсаулық сақтау, 2021, №4 (23-том), 153-161 беттер.  

https://newjournal.ssmu.kz/publication/448/2021-4-23-190-198/?sphrase_id=8312180

Ғылыми-практикалық журналдардағы мақалалар:

1. З.Ж. Таңбетова, Г. С. ДІЛМАҒАМБЕТОВА, М. Б. Ахметжанова, Л. М. Жамалиева. Отбасылық медицина тұрғындарының өз мамандығына қатынасы: сапалы зерттеу нәтижелері. West Kazakhstan Medical Journal, № 63 (3), 2021, 138-144 бет  

№	Параметры	Детализация
1	Тема НТП	Разработка Программы ранней диагностики и лечения кардиотоксических осложнений, вызванных химиотерапией рака молочной железы. Сүт безі обырының химиотерапиясы нәтижесінде туындаған кардиоуыттылық асқынуларды ерте диагностикалау және емдеу бағдарламасын әзірлеу. Development of a PRogram for Early DIagnosis and treatment of CArdiotoxic complications caused by chemoTherapy for BrEast cancer (PREDICATE).
2	Наименование приоритетного направления развития науки	6. Наука о жизни и здоровье.
3	Ключевые слова, характеризующие отрасль и направление исследований	Кардиотоксичность, химиотерапия, продольная деформация миокарда, хроническая сердечная недостаточность, рак молочной железы, кардиомаркеры.   Кардиоуыттылық, химиотерапия, миокардтың бойлық деформациясы, созылмалы жүрек жеткіліксіздігі, кардиомаркерлер. Сardiotoxicity, chemotherapy, longitudinal myocardial strain, chronic heart failure, Breast cancer, cardiac markers.
4	Годы реализации	2021-2023 (36 месяцев)
5	ИРН	АР09259524
6	№ госрегистрации	0121РК00565
7	Договор с МОН РК	№ 221-36-21-23 от 15.04.2021г.
8	Цель проекта	Разработка и внедрение программы ранней диагностики и лечения кардиотоксических осложнений противоопухолевой химиотерапии рака молочной железы в условиях МЦ ЗКМУ имени Марата Оспанова.   Марат Оспанов атындағы БҚМУ МО жағдайында сүт безі обырының ісікке қарсы химиотерапиясының кардиотоксикалық асқынуларын ерте диагностикалау және емдеу бағдарламасын әзірлеу және енгізу. Development and implementation of a program for early diagnosis and treatment of cardiotoxic complications of the Breast cancer antitumor therapy under conditions of West Kazakhstan University’s Medical Center.
9	Задачи проекта	1) В ретроспективной части исследования – оценить распространенность, структуру и факторы, ассоциированные с кардиотоксическими осложнениями химиотерапии рака молочной железы в реальной клинической практике.2) В проспективном исследовании изучить прогностическое значение кардиотоксичности химиотерапии, выявленной методикой «GLS».   3) В проспективном исследовании определить уровень биомаркеров и установить их связь с нарушением диастолической и систолической функций сердца в различные сроки после химиотерапии РМЖ. 4) В проспективном исследовании выявить нарушения ритма и проводимости и установить их связь с нарушением диастолической и систолической функций сердца в разные сроки после начала химиотерапии РМЖ. 5) Предложить рабочий алгоритм ранней диагностики, лечения и профилактики кардиотоксичности противоопухолевой химиотерапии при раке молочной железы. 1) Зерттеудің ретроспективті бөлігінде – нақты клиникалық тәжірибеде сүт безі обыры химиотерапиясының кардиоуыттылық асқынуларымен байланысты таралу жиілігін, құрылымын және факторларын бағалау. 2) Проспективті зерттеуде “GLS” әдісімен анықталған химиотерапияның кардиоуыттылығының болжамды мәнін зерттеу. 3) Проспективті зерттеуде биомаркерлердің деңгейін анықтау және олардың жүректің диастолалық және систолалық функциясының бұзылуымен байланысын орнату. 4) Проспективті зерттеуде СБО химиотерапиясы басталғаннан кейін әр түрлі уақытта ырғақ пен өткізгіштіктің бұзылуын анықтап, олардың диастолалық және систолалық жүрек функциясының бұзылуымен байланысын орнату. 5) Сүт безі обыры кезінде қатерлі ісікке қарсы химиотерапияның кардиоуыттылығын ерте диагностикалау, емдеу және алдын-алудың жұмыс алгоритмін ұсыну. 1) In a retrospective part of the study: To assess the prevalence, structure, and factors linked to cardiotoxic complications of Breast cancer chemotherapy in real clinical practice. 2) In a prospective study: To determine the predictive value of the chemotherapy cardiotoxicity identified by the GLS technique. 3) In a prospective study: To determine the level of biomarkers and establish their relationship with impaired diastolic and systolic cardiac functions at different times after the Breast cancer chemotherapy started. 4) In a prospective study: To identify rhythm and conductivity disturbances and establish their relationship with disturbances in the diastolic and systolic functions of the heart at different times after the start of Breast cancer chemotherapy. 5) To suggest a running algorithm for early diagnosis, treatment, and prevention of cardiotoxic complications in chemotherapy for Breast cancer.
10	Актуальность	Раннее выявление симптомов кардиотоксичности химиотерапии жизненно важно для выживаемости и качества жизни онкобольных. Идея проекта: оценить реальную клиническую ситуацию, связанную с частотой, клиническим профилем, факторами риска и лечением сердечно-сосудистых осложнений, ассоциированных с противоопухолевой химиотерапией у больных раком молочной железы. Определить у больных, получающих химиотерапию рака молочной железы (РМЖ), прогностическое значение биомаркеров повреждения, воспаления, нейрогормональной активации, оксидативного стресса, фиброза, тромбоза, и выявить дисфункцию миокарда средствами стандартной ЭХОКГ и через оценку глобальной продольной деформации миокарда (GLS). Создать рабочий алгоритм для принятия междисциплинарных решений для этой сложной категории пациентов.   Химиотерапияның кардиоуыттылық симптомдарын ерте анықтау қатерлі ісікпен ауыратын науқастардың тірі қалуы мен өмір сүру сапасы үшін өте маңызды. Жоба идеясы: СБО бар науқастарда ісікке қарсы химиотерапиямен байланысты жүрек-қантамырлары асқынуларының жиілігіне, клиникалық профиліне, қауіп факторлары мен емдеуіне байланысты нақты клиникалық жағдайды бағалау. Сүт безі обырынан (СБО) химиотерапия алатын науқастарда биомаркерлердің зақымдану, қабыну, нейрогормональды активация, оксидативті стресс, фиброз, тромбоздың болжамды мәнін анықтау және стандартты ЭХОКГ көмегімен және миокардтың жаһандық бойлық деформациясын (GLS) бағалау арқылы миокард дисфункциясын анықтау. Науқастардың осы күрделі категориясы үшін пәнаралық шешімдер қабылдау үшін жұмыс алгоритмін жасау. Early detection of cardiotoxic symptoms during chemotherapy is vital for survival and quality of life in cancer patients. The Project idea is to assess the real clinical situation related to frequency, clinical profile, risk factors, and treatment of cardiovascular complications associated with antitumor therapy in patients with Breast cancer. For solving this task, there is a need to determine the predictive value of biomarkers of damage, inflammation, neurohormonal activation, oxidative stress, fibrosis, and thrombosis in patients undergoing chemotherapy. Another task of the project is to detect myocardial dysfunction both through standard echocardiography and an assessment of global longitudinal myocardial strain (GLS). Designing a working algorithm for making interdisciplinary decisions for this category of patients is the primary goal of the suggested project.
11	Ожидаемые результаты	Основное преимущество и принципиальное отличие представленного проекта заключается в отсутствии в стране исследований на тему кардионкологии. Разработанный и внедренный алгоритм (технология) ранней профилактики кардиотоксических осложнений химиотерапии станет конечным результатом проекта и первым шагом в основании отечественной Кардионкологии.   Проект будет зарегистрирован в международной базе ISRCTN. Результаты исследования будут опубликованы в зарубежных рецензируемых журналах из базы Web of Science с IF не менее 1.5 – 2.0, не ниже Q2 (2 публикации), в рецензируемых журналах ККСОН – 3 публикации. Полученные данные будут использованы при создании рабочего алгоритма принятия решений с последующей подготовкой Клинических рекомендаций для практических врачей, онкологов и кардиологов, с изложением технологии ведения пациенток с РМЖ, имеющих высокий риск кардиотоксических осложнений химиотерапии. Клинические рекомендации пройдут рецензирование в РЦРЗ. Будет подготовлен 1 докторант и 1 магистрант. Будут оформлены: акты внедрения в практическое здравоохранение – 1 (согласно Приказу Министерства по инвестициям и развитию № 791 от 14 ноября 2018 г.), в учебный процесс – 2. Вопрос о патентовании результатов будет решаться Исследовательской группой проекта совместно с внештатными международными консультантами по мере продвижения проекта, не ранее получения промежуточных результатов. Участие в конференциях: в Казахстане – 1, в ближнем зарубежье – 1, в дальнем зарубежье – 2. Результаты исследования будут использоваться при проведении занятий с резидентами-кардиологами, резидентами-онкологами, с врачами-курсантами циклов усовершенствования. В практическое здравоохранение будут внедрены методы ранней диагностики дисфункции миокарда после химиотерапии, такие как определение биомаркеров и продольной деформации миокарда. В план ТУ «Избранные вопросы кардиологии», «Избранные вопросы онкологии», и «Лучевая диагностика в кардиологии» будут включены лекции и практические занятия, посвященные ранней диагностике и лечению кардиотоксических осложнений химиотерапии. Ұсынылған жобаның басты артықшылығы мен түбегейлі айырмашылығы – елде Кардионкология тақырыбында зерттеулердің болмауы. Химиотерапияның кардиоуыттылық асқынуларының ерте алдын алудың әзірленген және енгізілген алгоритмі (технологиясы) жобаның соңғы нәтижесі және отандық Кардионкология негізігі алғашқы қадам болады. Зерттеу хаттамасы ISRCTN халықаралық базасында тіркеледі. Зерттеу нәтижелері Web of Science базасынан IF кемінде 1.5 – 2.0, Q2-ден төмен емес (2 жарияланым), БҒСБК рецензияланатын журналдарда – 3 жарияланым жарияланады. Алынған мәліметтер кейіннен химиотерапияның кардиуыттылық асқыну қаупі жоғары СБО бар пациенттерді жүргізу технологиясын баяндай отырып, практикалық дәрігерлер, онкологтар мен кардиологтар үшін Клиникалық ұсыныстарды дайындау арқылы шешім қабылдаудың жұмыс алгоритмін жасау кезінде пайдаланылатын болады. Клиникалық ұсынымдар ДСДРО-да рецензиялаудан өтеді. 1 докторант және 1 магистрант дайындалады. Практикалық денсаулық сақтауға енгізу актілері – 1 (Инвестициялар және даму министрлігінің 2018 жылғы 14 қарашадағы № 791 бұйрығына сәйкес), оқу процесіне енгізу актілері – 2 рәсімделетін болады. Нәтижелерді патенттеу туралы мәселені штаттан тыс халықаралық консультанттармен бірлесіп, аралық нәтижелерді алғаннан бұрын емес, жобаның жылжуына қарай жобаның зерттеу тобы шешетін болады. Конференцияларға қатысу: Қазақстанда – 1, жақын шетелде -1, алыс шетелде – 2. Зерттеу нәтижелері резидент-кардиологтармен, резидент-онкологтармен, жетілдіру циклдерінің дәрігер-курсанттарымен сабақтар жүргізу кезінде пайдаланылатын болады. Практикалық денсаулық сақтауға химиотерапиядан кейін миокард дисфункциясын биомаркерлерді және миокардтың бойлық деформациясын анықтау сияқты ерте диагностикалау әдістері енгізілетін болады. “Кардиологияның таңдаулы мәселелері” және “Кардиологиядағы сәулелік диагностика” ТШ жоспарына химиотерапияның кардиоуыттылық асқынуларын ерте диагностикалау мен емдеуге арналған дәрістер мен практикалық сабақтар енгізілетін болады. The main advantage and fundamental difference between the presented project is the absence of such research in the country. A developed and implemented algorithm (technology) for the early prevention of cardiotoxic complications of chemotherapy will be the final result of the project, and the first step in the national Cardioncology founding. The research will be registered in the international ISRCTN database. The study findings will be published in peer-reviewed journals from the Web of Science database with IF not less than 1.5-2.0 (two publications), in reviewed journals of ESMC – 3 publications. The data obtained will be used to present a running decision-making algorithm with the subsequent preparation of Clinical Recommendations for practicing oncologists and cardiologists, outlining the consecutive steps for managing patients with Breast cancer with a high risk of cardiotoxic complications of chemotherapy. 1 Ph.D. and 1 MSc. will be graduated during the present project. The Certificate of authorship is expected to be issued – 1, Acts of implementation into health care practice – 1 (according to the Order of the Ministry of Investment and Development No. 791 dated November 14, 2018), into the educational process – 2. The issue of patenting the results will be decided by the Project Research Group together with international advisers as the project progresses, not earlier than obtaining interim findings. Participation in conferences: 1 – in Kazakhstan, 1 – in borderline states, 2 – abroad. The results of the study will be used during classes with residents-cardiologists, residents-oncologists, and trainees of professional training courses. Methods of early diagnosis of myocardial dysfunction after chemotherapy, such as the monitoring of biomarker levels and early detection of longitudinal myocardial strain, will be introduced in the Health care system. Into the plan of the Teaching programs for professional training courses, such as “Selected Issues of Cardiology”, “Selected Issues of Oncology” and “Imaging Diagnostics in Cardiology”, lectures and practical exercises on the early diagnosis and treatment of cardiotoxic complications of chemotherapy will be introduced.
12	Достигнутые за 2021 г. результаты	Полученные результаты:По первому этапу – всего оценено 305 случаев РМЖ за 2 года. Средний возраст больных – 55.4±11.4 (24-84 года). Исходная ФВЛЖ Ме 60 (58;64), в динамике оценена лишь у 19.7% пациенток. Стадия IIA у 41.6%, инвазивная карцинома у 57.7%, узловая форма рака у 94.1% больных. Данные ИГХ: HER-2 neu негативный рак у 73.1%. Химиотерапевтическое лечение: чистые антрациклины – 65.3%; антрациклины+МКА – 11.5%. Средняя продолжительность ХТ 5.9±3.6 мес., min-max 1-26 мес. Завершили курсы ХТ без осложнений – 65.9%, потребовалась коррекция – 11.8%, курс прерван из-за различных осложнений – 10.5%, сердечно-сосудистых осложнений идентифицировано 6,2%. Выживаемость в группе пациентов с сердечно-сосудистыми осложнениями составила 28,1 мес. по сравнению с 34,3 мес. в группе без (p 0,005). У тех, кто завершил лечение без осложнений, выживаемость составила 34,9 мес. по сравнению с 17,6 мес. у лиц, лечение которых было прервано из-за осложнений (p <0,001). Основные конструктивные показатели: Выживаемость пациентов с сердечно-сосудистыми осложнениями и без них (28,1 мес. 34,3, p 0.005); окончание курсов химиотерапии без осложнений (у 10,5% курсы прерваны из-за осложнений); охват кардиопротективной коррекцией (только у 19,7%).   Алынған нәтижелері: 1-ші кезеңнің нәтижелері: сүт безі қатерлі ісігінің 305 жағдайы талданды. Науқастардың орташа жасы-55.4±11.4. Бастапқы ФВЛЖ Me 60 (58;64), динамикада пациенттердің тек 19.7% – ы бағаланды. IIA сатысы 41.6%, инвазивті карцинома 57.7%, пациенттердің 94.1% – ында қатерлі ісіктің түйінді түрі. IGH деректері: HER-2 neu теріс қатерлі ісік 73.1%. Химиотерапиялық емдеу: таза антрациклиндер – 65.3%; антрациклиндер+МКА – 11.5%. Орташа ұзақтығы ХТ 5.9±3.6 ай, min-max 1-26 ай. ХТ курстарын асқынусыз аяқтады – 65.9%, түзету қажет болды – 11.8%, курс әртүрлі асқынуларға байланысты үзілді-10.5%, жүрек – қантамырлары асқынулары анықталды 6,2%. Жүрек-қантамырлары асқынулары бар пациенттер тобында өмір сүру деңгейі 28,1 айды құрады 34,3 аймен салыстырғанда жоқ топта (p 0,005). Емдеуді асқынусыз аяқтағандардың өмір сүру деңгейі 34,9 айды құрады 17,6 аймен салыстырғанда асқынуларға байланысты емі үзілген адамдарда (p <0,001). Негізгі құрылымдық көрсеткіштер: Жүрек-қантамырлары асқынулары бар және онсыз пациенттердің өмір сүру деңгейі (28,1 ай vs. 34,3, p 0.005); химиотерапия курстарының асқынусыз аяқталуы (10,5%-да асқынуларға байланысты емдеу үзілді); кардиопротективті түзетумен қамту (тек 19,7% – да). Results: During the first stage: a total of 305 breast cancer cases were estimated in 2 years. The average age of the patients was 55.4 ± 11.4 (24-84 years). Initial LVEF Me 60 (58; 64), was assessed in the dynamics only in 19.7% of patients. Stage IIA in 41.6%, invasive carcinoma in 57.7%, nodular cancer in 94.1% of patients. IHC data: HER-2 neu negative cancer in 73.1%. Chemotherapy treatment: pure anthracyclines – 65.3%; anthracyclines + MCA – 11.5%. The average duration of chemotherapy is 5.9 ± 3.6 months, min-max 1-26 months. Completed chemotherapy courses without complications – 65.9%, correction required – 11.8%, the course was interrupted due to various complications – 10.5%, cardiovascular complications were identified in 6.2%. The survival rate in the group of patients with cardiovascular complications was 28.1 months, compared to 34.3 months in the group without (p 0.005). For those who completed treatment without complications, the survival rate was 34.9 months, compared to 17.6 months in persons whose treatment was interrupted due to complications (p <0.001). Main constructive indicators: Survival of patients with cardiovascular complications and without them (28.1 months 34.3, p 0.005); completion of chemotherapy courses without complications (in 10.5%, courses were interrupted due to complications); coverage with cardioprotective correction (only in 19.7%).
13	Руководитель	Балмагамбетова Сауле Кабиевна – Ph.D., доцент кафедры онкологии. Специалист в области онкологии и клинических исследований (сертификат курсов по клиническим исследованиям Гарвардской медицинской школы, 2013). Координатор НТП (грант 2230/ГФ4, № госрегистрации 0115РК01224, исследование зарегистрировано в ISRCTN registry, #7154910, 02.01.2018).   Область научных интересов: эпидемиология рака, онкология женской репродуктивной сферы (рак шейки матки, молочных желез), химиотерапия. Имеет опыт в ревьюировании статей, 3 ревью указаны в базе Publons. Общее число публикаций – 55, из них в базах Web of Science и Scopus – 9 (+ 9 тезисов в WoS). Жоба жетекшісі – Балмагамбетова Сәуле Кабиевна – Ph.D., онкология кафедрасының доценті. Онкология және клиникалық зерттеулер саласындағы маман (Гарвард медициналық мектебінің клиникалық зерттеулер бойынша курс сертификаты, 2013). “Батыс Қазақстан аймағындағы жатыр мойнының ассоциацияланған патологиясы- ВПЧ контекстіндегі адам папилломасы вирусының эпидемиологиялық талдауы – әлеуметтік, клиникалық және генетикалық аспектілер” ҒТП координаторы (грант 2230/ГФ4, мемлекеттік тіркеу № 0115рк01224, зерттеу ISRCTN registry халықаралық базасында тіркелген, #7154910, 02.01.2018). Ғылыми қызығушылық саласы: обырдың эпидемиологиясы, әйелдердің репродуктивті саласының онкологиясы (жатыр мойны обыры, сүт бездері), химиотерапия. Шолу мақалаларында тәжірибесі бар, 3 шолу Publons базасында көрсетілген. Жарияланымдардың жалпы саны – 55, оның ішінде Web of Science және Scopus базаларында – 9 (+ 9 тезис WoS). The Project manager – Saule Balmagambetova, Ph.D., Associate Professor of the Oncology Department. Specialist in Oncology and Clinical Research (Certificate of the course on Clinical Research at Harvard Medical School, 2013). Project Coordinator in the “Epidemiological analysis of human papillomavirus in the context of HPV-associated cervical pathology in the region of Western Kazakhstan – social, clinical and genetic aspects” (grant 2230 / GF4, state registration No. 0115РК01224, the study is registered in the international database ISRCTN registry, # 7154910, 01/02/2018). Research interests: cancer epidemiology, oncology of the female reproductive system (Cervical cancer, Breast cancer), chemotherapy. Experience in reviewing articles: 3 reviews are listed in the Publons database. The total number of publications is 55, of which 9 in Web of Science and Scopus databases (+ 9 abstracts in WoS).
14	Scopus Researcher ID	Балмагамбетова С.К. – 57189685411; Тлегенова Ж.Ш. – 57209708424.
15	WoS Researcher ID	Балмагамбетова С.К. – AAR-2511-2020
16	H-index	Балмагамбетова С.К. Scopus 3.0; WoS – 2.0.
17	ВНК	1. Жолдин Бекболат Кулжанович, к.м.н. – профессор кафедры ВБ-2,   http://orcid.org/0000-0002-4245-9501; 2. Балмагамбетова Сауле Кабиевна, Ph.D. – доцент кафедры онкологии, руководитель проекта, https://orcid.org/0000-0003-4080-5383; 3. Курманалина Гульнар Лукпановна, к.м.н. – руководитель кафедры ВБ-2, координатор проекта, http://orcid.org/0000-0002-0937-2949; 4. Койшыбаев Арип Кубекович, к.м.н. – руководитель кафедры онкологии, координатор проекта, http://orcid.org/0000-0002-6164-8009; 5. Талипова Илиада Жаксыбаевна, к.м.н. – доцент кафедры ВБ-2, http://orcid.org/0000-0002-5450-7056; 6. Тлегенова Женисгуль Шимбулатовна, Ph.D. – доцент кафедры ВБ-2, координатор проекта, http://orcid.org/0000-0002-3707-7365; 7. Баспаева Мира Булатовна, к.м.н. – врач-химиотерапевт МЦ ЗКМУ им. М. Оспанова, http://orcid.org/0000-0001-6361-4841; 8. Кубенова Кульпаршин Ивановна – зав. лабораторией МЦ ЗКМУ, http://orcid.org/0000-0002-2018-6733; 9. Нурманова Динара Спартаковна – ассистент кафедры ВБ-2, http://orcid.org/0000-0002-7543-7587; 10. Мадинова Сауле Сагандыковна – врач-химиотерапевт МЦ ЗКМУ им. М. Оспанова. 1. Zholdin Bekbolat Kulzhanovich, Ph.D. – Professor of the department VB-2, http://orcid.org/0000-0002-4245-9501; 2. Balmagambetova Saule Kabievna, Ph.D. – Associate Professor of the Department of Oncology, Project Manager, https://orcid.org/0000-0003-4080-5383; 3. Kurmanalina Gulnar Lukpanovna, Ph.D. – Head of the department VB-2, Project Coordinator, http://orcid.org/0000-0002-0937-2949; 4. Koishybaev Arip Kubekovich, Ph.D. – Head of the Department of Oncology, Project Coordinator, http://orcid.org/0000-0002-6164-8009; 5. Talipova Iliada Zhaksybaevna, Ph.D. – Associate Professor of the Department of VB-2, http://orcid.org/0000-0002-5450-7056; 6. Tlegenova Zhenisgul Shimbulatovna, Ph.D. – Associate Professor of the Department of VB-2, Project Coordinator, http://orcid.org/0000-0002-3707-7365; 7. Baspaeva Mira Bulatovna, Ph.D. – Chemotherapist at University’s Medical Center, http://orcid.org/0000-0001-6361-4841; 8. Kubenova Kulparshin Ivanovna – Head of Lab at University’s Medical Center, http://orcid.org/0000-0002-2018-6733; 9. Nurmanova Dinara Spartakovna – Assistant Professor of the Department VB-2, http://orcid.org/0000-0002-7543-7587; 10. Madinova Saule Sagandykovna – Chemotherapist at University’s Medical Center.
18	Публикации по проекту	Обзорная статья:Ж. Тлегенова, Б. Жолдин, Г. Гендлин, С. Балмагамбетова, Г.Курманалина, И. Талипова. Прогностический потенциал тропонина в диагностике кардиотоксичности при химиотерапии антрациклинами и моноклональными антителами у больных раком молочной железы. Наука и Здравоохранение, 2021. №5(23). стр. 132-148.     Тезис: Балмагамбетова С.К., Тлегенова Ж.Ш., Уразаев О.Н., Уразова А.К., Нурманова   Д.С., Султанбекова Г.А. Кардиотоксичность препаратов, используемых в лечении рака молочной железы (по данным Актюбинского онкоцентра за 2018-2019 годы). Сборник тезисов VIII съезда онкологов и радиологов Казахстана с международным участием 14-16 октября 2021 года, г. Туркестан. №106; 73-74.  DOI: 10.52532/2521-6414-2021-14-16/10-VIII-congress-of-oncologists@radiologists-of-kazakhstan. Готовится: Zhenisgul Sh. Tlegenova, Saule K. Balmagambetova, Bekolat K. Zholdin, Gulnara L. Kurmanalina, Iliada Zh. Talipova, Аrip K. Koyshybaev, Ainel K. Urazova, Dinara S.   Nurmanova, Olzhas N. Urazayev, Gulmira A. Sultanbekova, Kulparshan I. Kubenova, Mira B. Baspayeva. A first approach to identifying cardiotoxic effects of Breast cancer chemotherapeutic treatment in Kazakhstan. Journal of Clinical Medicine of Kazakhstan…
19	Доклады на конференциях	“Кардиотоксичность препаратов, используемых в лечениирака молочной железы (по данным Актюбинского онкоцентра за 2018-2019 годы)”.   На VIII съезде онкологов и радиологов Казахстана с международным участием 14-16 октября 2021 года, г. Туркестан.

Тір. номер 0121РК00549

Ғылыми жаңалығы мен маңыздылығы

Бүгінгі таңда жасөспірім қызбалалар гинекологиясының өзекті мәселелерінің бірі – дисменорея болып табылады.

Дисменореясы бар жасөспірім қызбалалар – ұрпақ жаңғырту жүйесінің патологиясын қалыптастыру және етеккір қызметінің бұзылуы бойынша жоғары тәуекел тобын анықтайды. 

Дисменорея – бұл іштің төменгі бөлігіндегі жиырылу сипатындағы қатты ауырсынудың пайда болуы, ол құсу, бас ауруы, арқадағы ауырсыну, диарея, етеккір кезінде шаршаумен бірге жүруі мүмкін.

Біріншілік дисменорея – клиникалық зерттеулерде жамбас аймағындағы пальпацияланбайтын зақымданулары және жатырдың шамадан тыс патологиялық жиырылуы нәтижесінде пайда болатын ауырсынуы ретінде сипатталады. Біріншілік дисменорея әдетте менархадан бір-екі жыл өткен соң пайда болады. Менструальды ауырсыну менструальды қан кетуден бірнеше сағат бұрын немесе одан кейін басталады және 2-3 күнге созылады. Ең ауыр ауырсыну етеккірдің алғашқы 24-36 сағатында пайда болады. Жоғарыда аталған белгілердің ішінен тексерілетін жасөспірім қыздар арасында қосу және алып тастау критерийі оларды зерттеуді дәйекті түрде таңдалды және бұл нақты өкілдік үлгіні жасауға мүмкіндік береді.

D дәруменінің концентрациясы да осы аурудың маңызды болжаушысы болып саналады, бұл D дәрумені біріншілк дисменорея патогенезіндегі рөлін анықтауға мүмкіндік береді.

Менструальдық дисфункцияның көптеген проблемалары жыныстық жетілудің дәйекті физиологиялық оқиғаларымен байланысты және оны практикалық денсаулық сақтау басқаруы арқылы шешудің тиімділігін арттыруы мүмкін.

D дәрумені жыныстық дамуда шешуші рөл атқарады, мүмкін оның кальций гомеостазына, жыныстық стероидты гормондардың циклдік ауытқуларына немесе минералды тығыздыққа және сүйек метаболизміне әсері.

Біз жасөспірім қыздарда біріншілік дисменореяның көп факторлы әсерін көрсетіп қана қоймай, сонымен қоса остеопениялық синдром арасындағы байланыстың сүйек тіні метаболизміне қатысты ерешеліктері зерттеулердің болашақ салалары үшін және зерттеушілерді болашақ зерттеу бағыттарына ұсыныс берілетін болады.

Жастармен жұмыс істейтін медицина қызметкерлері етеккір циклінің проблемаларын оның жасөспірімдік және жыныстық дамуы шеңберіне кешенді түрде қарау үшін атсалысу керек.

Осылайша, психологиялық өсу, сондай-ақ жыныстық жетілудің маңызды аспектілері талқыланады. тіпті біздің қарқынды дамып жатқан медициналық технологиялар дәуірінің өзінде, мұқият медициналық анамнез және жүргізілген жамбас тексеруі осы жасөспірім қызбалалардың кез-келген бағалауы үшін негіз болып қала береді.

Десекте, осы өзгерістер әсерінен, әртүрлі жоғарыда аталған фактілерден, D дәруменінің емдік-диагностикалық әсерінен, генетикалық деңгейдегі құрылым қатысындағы байланыстан сүйек тінінің минералды тығыздығыменде болу болжамымен осы жасөспірім қызбалаларды жан-жақты бағалауы үшінде негіз болуы мүмкін.

Зерттеу мақсаты

Біріншілік дисменореясы бар жасөспірім қыздардағы сүйек тінінің минералды тығыздығы жағдайы мен сүйек метаболизмінің гендік-фенотиптік ерекшеліктері рөлін зерттеудің және ерте диагностикалаудың тиімділігін арттыру.

 Күтілетін нәтижелер

Жоба шеңберінде нәтижені іске асыру үшін шетелдік рецензияланатын ғылыми журналдарда мысалы, Scopus Процентиль – 58; Cite Score – 0.38 деректер базасында Open Access Macedonian Journal of Medical Sciences; https://www.id-press.eu/mjms/index 1 мақала жариялау жоспарлануда ұсынылған гранттық қаржыландырудың конкурстық құжаттамасының талаптарын сақтай отырып жүзеге асырылады.

Жоба нәтижесін іске асырудың келесі нысаны- авторлық құқық обьектісіне қорғау құжаттарын алу және алынған нәтижелерді қазақстандық патенттік бюрода патенттеу болып табылады.

Жұмыс нәтижелерін әлеуетті пайдаланушылар арасында тарату, жасөспірім қызбалалардағы дисменорея ағымымен сүйек метаболизмі арасындағы генетикалық бейімділік туралы хабардар болуды арттыру мақсатында тренингтер немесе мастер-кластар түрінде жоспарланады.

Алынған клиникалық және зертханалық нәтижелерді талдауға сүйеніп негізделген жасөспірім қыздардағы біріншілік дисменореясы кезіндегі остеопениялық синдромына тән өзгерістерді ерте нақтамалау алгоритмін және алдын-алу әдістерін құрастыру.

Ерте нақтамалау мен алдын-алудың кешенді тәсілдері негізінде бағдарламаны коммерциализациялау үшін, басқа медициналық ұйымдардың қызметкерлері үшін мастер-кластар, семинарлар өткізуге мүмкіндік беретін деректер алынатын болады.

 НӘТИЖЕЛЕРГЕ ЖЕТІЛДІ

Біріншілік дисменореясы бар жасөспірім қыздарда сүйек метаболизмінің жағдайы және сүйек минералды тығыздығы бағаланды;

Web off Scaince Q2 журналында «Редкий клинический случай и литературный обзор первичной батриодной мезенхимальной саркомы матки при первичной дисменорее с последующим ювенильным маточным кровотечением» тақырыбында мақала берілді;

Авторлық куәлік алынды;

Пайдалы модельге ҚР патенті берілді;

Ерте диагностикалау алгоритмі әзірленді;

 Ғылыми-зерттеу жұмысының акты енгізілді;

Исследовательская группа и управление проектом

1.Аманжолкызы А., PhD, – ғылыми-зерттеу жобасының жетекшісі, индекс Хирша 1

Author ID Scopus 15120112

https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57191265817

ORCID iD 0000-0002-1980-9032

2.Донаева А.Е., -D 141 медицина бағыты бойынша 2 оқу жылының докторанты

ORCID iD https://orcid.org/0000-0002-7363-0789 

3.Кульжанова Д.С.,- медицина ғылымдарының магистры, D 141 медицина бағыты бойынша 1 оқу жылының докторанты

ORCID iD 0000-0001-6725-7343

Тақырып бойынша есеп:

«Біріншілік дисменореясы бар жасөспірім қыздардағы сүйек тінінің минералды тығыздығы жағдайы мен метаболизмінің ерекшеліктері» 

Авторлық құқықпен қорғалатын объектілерге құқықтардың мемлекеттік тізімге мәліметтерді енгізу туралы куәлік 2022 жылғы 13 желтоқсан № 31061:

«Біріншілік дисменореясы бар жасөспірім қыздардағы сүйек тінінің минералды тығыздығы жағдайы мен метаболизмінің ерекшеліктері» 

Мақала бойынша тақырыбы:

“ДЕНЕ САЛМАҒЫНЫҢ ИНДЕКСІ МЕН БІРІНШІЛІК ДИСМЕНОРЕЯ АРАСЫНДАҒЫ БАЙЛАНЫС (ӘДЕБИЕТТІК ШОЛУ)” 

---

2021-2023 бағдарламасы бойынша ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық жобаларды гранттық қаржыландырумен ғылыми-техникалық жоба (12 ай): IRN AP09563004 «Біріншілік дисменореясы бар жасөспірім қыздардағы сүйек тінінің минералды тығыздығы жағдайы мен метаболизмінің ерекшеліктері» тақырыбы бойынша жариялынымдар тізімі

 №179 Ғылыми-зерттеу жұмысының акт енгізуі 

№180 Ғылыми-зерттеу жұмысының акт енгізуі  

№182 Ғылыми-зерттеу жұмысының акт енгізуі 

№183 Ғылыми-зерттеу жұмысының акт енгізуі 

№184 Ғылыми-зерттеу жұмысының акт енгізуі 

Авторлық құқық объектісіне құқықтардың мемлекеттік тізіліміне мәліметтерді енгізу туралы КУӘЛІК 14.04.2021 №16666.  

WoS Q2 журналында мақаланы жариялауға қабылданғаны туралы анықтама   

Пайдалы модельге Қазақстан Республикасының патентік өтінімге беруге 

Ғылыми-техникалық жоба құрамының халықаралық конференцияларда баяндаған баяндамалары мен тезистері: Программа Международной научно – практической конференции «Современная медицина: новый подход и актуальные исследования» среди медицинских организаций образования Казахстана, ближнего и дальнего зарубежья, приуроченной ко дню Всемирного дня борьбы с остеопорозом 

Program of International scientific and practical conference “Modern medicine: a new approach and relevant research” among among the medical educational organizations of Kazakhstan, FSU and beyond, confined to the World Osteoporosis Day (WOD)   

Тезис «Polymorphism of vitamin D vdr receptor gene and mineral density of bone tissue in asian adolescent girls with primary dysmenorhea» с докладом на Международной научно – практической конференции «Современная медицина: новый подход и актуальные исследования» среди медицинских организаций образования Казахстана, ближнего и дальнего зарубежья, приуроченной ко дню Всемирного дня борьбы с остеопорозом. 

Тезис «Features of bone mineral density in adolescent girls with primary dysmenorrhea» с докладом на Международной научно – практической конференции «Современная медицина: новый подход и актуальные исследования» среди медицинских организаций образования Казахстана, ближнего и дальнего зарубежья, приуроченной ко дню Всемирного дня борьбы с остеопорозом. 

Тезис «Vitamin D status in adolescent girls with primary dysmenorrhea» с докладом на Международной научно – практической конференции «Современная медицина: новый подход и актуальные исследования» среди медицинских организаций образования Казахстана, ближнего и дальнего зарубежья, приуроченной ко дню Всемирного дня борьбы с остеопорозом.

Тезис «Features of sexual development in adolescent girls with primary dysmenorrhea» с докладом на Международной научно – практической конференции «Современная медицина: новый подход и актуальные исследования» среди медицинских организаций образования Казахстана, ближнего и дальнего зарубежья, приуроченной ко дню Всемирного дня борьбы с остеопорозом. 

Тезис «Біріншілік дисменорея анықталған жасөспірім қызбаладағы минеральды тығыздығы мен сүйек тіні метаболизмі жағдайын сипаттаған клиникалық жағдай» доклад на LX Международной научной конференции студентов и молодых ученых «Наука: Вчера, Сегодня, Завтра» в рамках 30-летия Независимости Республики Казахстан. 

Ғылым дамуының басым бағытының атауы: Өмір және денсаулық туралы ғылым.

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігімен келісім: № 255 / 12-2 15.06.2021 ж.

Өзектілігі

Балалар – D витаминінің жетіспеушілігінің дамыту бойынша сезімтал тобы. Сүйек метаболизмі бұзылыстарының дамуын модуляциялайтын генетикалық факторлардың рөлі талқыланады.Шетелдік авторлардың егіздердегі зерттеулері сарысудағы 25 (OH) D деңгейі генетикалық факторларға тікелей әсер ететіндігін көрсетті.Қазіргі заманғы зерттеулер D витамині байланыстыратын ақуызды (GC), D витамині рецепторын (VDR), D витамині 1α-гидроксилазасын (CYP27B1) және 25-гидроксилазасын (CYP2R1) гендік үміткер талдаумен кодтайтын гендердің 25 (OH) d деңгейлері мен полиморфизмдерінің байланысы туралы хабарлайды.Д витаминдік статусы мен кандидат гендерінің арасындағы байланысты зерттеу ғылыми қызығушылық тудырады.Бір жасқа дейінгі балаларда ген полиморфизмі мен D витамині жетіспеушілігінің көрінісі арасындағы байланысты көрсететін зерттеулер жоқ.

Мақсаты:

қазақ популяциясындағы жасқа дейіңгі балаларда Д витамині статусынын және VDR (rs1544410, rs2228570), RANKL (rs 9594738, rs9594759) гендердің аллельді полиморфизмінің ерекшеліктерін зерттеу.

Күтілетін нәтижелер:

Қазақ популяциясындағы бір жасқа дейінгі балаларда Д витаминдік статусымен үйлесімде VDR (rs1544410, rs2228570), rankl (rs 9594738, rs9594759,) гендердің полиморфизмдері кездесуінің статистикалық маңызды айырмашылықтарын анықтау. VDR (rs1544410, rs2228570), rankl (rs 9594738, rs9594759,) гендердің аллельді нұсқалары топтарындағы сүйек жүйесі патологиясының салыстырмалы қаупі>1.

Рецензияланатын ғылыми журналдарда мақалаларды жариялау: Scopus мәліметтер базасында CiteScore кемінде 35 (отыз бес) процентилі бар журналдарда 1 мақала;

Анықталған нәтижелер:

Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде балалардың D витаминімен қамтамасыз етілуінің орташа деңгейі жеткіліксіздікке сәйкес келгені және орта есеппен 20,16 ±1,7 нг/мл құрағаны анықталды. Гендердің әртүрлі аллельді вариантарының жиілігі анықталды: қазақ популяциясының бір жасқа дейінгі балаларының 54%-ында RANKL бойынша СС гомозиготты түрі, rs9594759 және ТТ-17% сәйкесінше, гетерозиготты СТ-33%. RANKL бойынша rs9594738 СС гомозиготты түрі 59% және ТТ у 28%, гетерозиготты СТ-15%. VDR rs2228570 бойынша СС гомозиготты түрі 52% және ТТ-17%, СТ гетерозиготты -31%. VDR rs2228570 бойынша GG гомозиготты түрі 76%-ында, AA-4% – ында және GA гетерозиготты -20% – ында байқалады.

Қазақ популяциясының бір жасқа дейінгі балалардағы VDR (rs1544410, rs2228570), RANKL (rs9594738, rs9594759,) гендерінің болуы мен витаминдік статусының ауырлығы арасындағы байланыс анықталды. RANKL rs9594738 СС-СТ генотиптері мен D витамині (р=0,043) арасындағы орташа байланысқа және СТ-ТТ генотиптері мен D витамині (р=0,008) арасындағы салыстырмалы түрде күшті байланысқа ие екендігі анықталды. RANKL rs9594759 бойынша СС-СТ генотиптері мен D витамині арасындағы орташа байланыс (р=0,033) және СТ-ТТ генотиптері мен D витамині арасындағы салыстырмалы түрде күшті байланыс (р=0,026). VDR rs2228570 бойынша СС-СТ генотиптері мен D витамині арасындағы орташа байланыс (р=0,047) анықталды.

VDR генінің Т/Т және Т/с генотиптері мен D витамині концентрациясының қалыпты мәннен төмен өзгеруі арасындағы байланыс сипаты салыстырмалы түрде күшті екендігі дәлелденді, бұл D витамині деңгейі мен балалардың сүйек жүйесі патологиясының даму қаупі арасында тікелей байланыстың болуын дәлелдейді (F >0,05 бірлік).

Жетекші:

Жұмалина Ақмарал Қанашқызы медицина ғылымдарының докторы, профессор

Ғылыми қызығушылықтары: Балалар, неонатология, шала туылған нәрестелер, репродуктивті жас, құрсақішілік инфекциялар, экология, газ, мұнай, хром өңдеу аймақтары, аурушаңдық.

Басылымдардың жалпы саны – 166, оның ішінде 55-і соңғы 3 жылда, жоба бағыты бойынша жұмыс өтілі – 11 жыл

Авторлық құқық куәліктері – 10, өнертабысқа патент – 4

Хирш индексі-2.0

ORCID идентификаторы: 0000-0002-4583-57779

2. Түсіпқалиев Балаш – медицина ғылымдарының докторы, профессор, РҒА академигі.

ORCID идентификаторы: 0000-0001-5693-8346

3. Ким Ирина Сергеевна кафедра ассистенті, 2 жылдық оқудың докторанты

ORCID идентификаторы: 0000-0003-0304-3156

Авторлық құқық куәлігі 22.09.2021 № 20379

---

Ғылыми-зерттеу жұмысының есебі 

Балалардағы D витаминінің рецепторларының гендік полиморфизмі (әдебиет шолуы) Жұмалина А.Қ., Түсіпқалиев Б., Ким И.С., Жарлықасынова М.Б.  

Әрекеттер:

№176 25.10.2021 «Жаңа туылған нәрестелердегі зат алмасу бұзылыстарының деңгейін бағалауда қан сарысуындағы Д витаминінің көрсеткішін қолдану» Жұмалина А.Қ., Түсіпқалиев Б.Т., Жарлықасынова М.Б., Жекеева Б.А., Асанова С.С., Ерғалиева Г.Ж.  

№178 25.10.2021 «Жаңа туылған нәрестелердегі зат алмасу бұзылыстарының деңгейін бағалауда қан сарысуындағы Д витаминінің көрсеткішін қолдану» Марат Оспанов атындағы ЗҚМУ ғылыми-зерттеу жұмысын орындау  Жұмалина А.Қ., Түсіпқалиев Б.Т., Волошина Л.В., Ким И.С., Егшатян Н.В., Заме Ю.А.  

Халықаралық конференциялар:

1. Дүниежүзілік остеопорозға қарсы күрес күніне орай Қазақстанның, жақын және алыс шетелдердің медициналық білім беру ұйымдары арасында «Қазіргі заманғы медицина: жаңа көзқарас және өзекті зерттеулер» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция.

«Қазақстан халқының жас балаларында D гиповитаминозының даму қаупімен байланысты гендік полиморфизм»  

4 Саратов облысы Денсаулық сақтау министрлігі мен Саратов мемлекеттік медицина университетінің ақпараттық жобасы аясында «Қазіргі педиатрияның өзекті мәселелері» халықаралық қатысуымен аймақаралық ғылыми-практикалық конференция. ЖӘНЕ. Разумовский Ресей министрлігі  «Қазақ халқының балаларындағы Д витамині тапшылығының генетикалық полиморфизмі»  

Scopus-та мақала дайындалуда:

«Қазақ популяциясындағы жас балалардағы D-витаминдік жағдайының ерекшеліктері»

Жұмалина А.Қ., Ким И.С., Түсіпқалиев Б., Жарлықасынова М.Б., Жекеева Б.А.  

Өзектілігі: Қазақстанда 60 жастан асқан адамдардың субпопуляциясы бүкіл халықтың 11,1% – ын құрайды, ал мысалы, Германия сияқты елдерде бұл көрсеткіш – 28,0% – ға, Жапонияда-33,4% – ға тең. Екінші жағынан, Қазақстанда бала туу бір әйелге 2,6 балаға жетеді, ал Тайваньда немесе Португалияда – тек 1,2. Осылайша, әлемнің көптеген елдерімен салыстырғанда қазақстандықтар әлі де салыстырмалы түрде жас. Алайда, ДДҰ болжамдары бойынша Қазақстан халқы да, бүкіл әлем халқы да қартаятын болады, сондықтан қарт адамдарға күтім жасау туралы сұрақтарға алдын ала жауап беріп, жауап алу қажет.

Мақсаты: Соңында олардың қажеттіліктерін қанағаттандыру алгоритмін құру үшін Қазақстанның қарт адамдарының қажеттіліктерін зерттеу.

 Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер:

1. Scopus, Google Scholar, PubMed ақпараттық базаларында шетелдік зерттеу материалдарын ғылыми іздеу әдісімен зерттелетін мәселеге мета-талдау жүргізілді.
2. Қазақстанның 4 қаласынан жиналған деректерге салыстырмалы талдау жүргізілді. Бұл жұмыс 2021 жылдың мамыр айында басталды және EASY Care Standard-2010 сауалнамасы бойынша Ақтөбе қаласында – 200 адам, Қызылорда қаласында – 200 адам, Шымкент қаласында – 400 адам, Орал қаласында-200 адамға сауалнама жүргізілді. “Қазақстанда қарт адамдарға күтім жасау” сауалнамасы Орал қаласында – 200 адам, Қызылорда қаласында – 200 адамға жүргізілді.
3. Деректер базасы құрылды. Статистикалық талдау үшін STATISTICA 13.0 бағдарламалық жасақтамасы (TIBCO бағдарламалық жасақтамасы, Польша) қолданылды. EASY Care Standard -2010 сауалнамасы бойынша деректерді статистикалық өңдеу жүргізілді.
4. ҒЗЖ орындау барысында 4 мақала берілді (1 – ҚР БҒМ құрамына кіретін баспаларда, 2-Scopus, 1-Web of Science).

• «Несистематический обзор особенности фармакотерапии у лиц пожилого возраста на этапе приема лекарственных препаратов»;
• «Медико-социальная эффективность гериатрической службы в Республике Казахстан»;
• «SWOT – анализ и экспертная оценка эффективности внедрения медицинских информационных систем в поликлиниках г.Актобе (Казахстан)»

 «Использование опросника EASY Care Standard-2010 в мировой гериатрической практике. Литературный обзор» ҚР БҒМ құрамына кіретін рецензияланған ғылыми басылымға және 2021 жылға арналған «Наука и здравоохранение» журналының жарияланымдар жоспарына енгізілді.

Зерттеу тобының аты-жөні, олардың идентификаторлары (Scopus Author ID, Researcher ID, ORCID, егер бар болса) және тиісті профильдерге сілтемелер:

1. Жетекші, жетекші ғылыми қызметкер (ЖҒҚ) – Ермуханова Людмила Сергеевна, қауымдастырылған профессор, «Қоғамдық денсаулық және денсаулық сақтау» кафедрасының жетекшісі», Марат Оспанов атындағы БҚМУ КеАҚ, ORCID: 0000-0001-7703-9649 (https://orcid.org/0000-0001-7703-9649?lang=en), Scopus authors ID: 56560101000 (https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=56560101000), Researcher ID: AAP-9928-2020 https://publons.com/researcher/3687597/lyudmila-yermukhanova/
2. Аға ғылыми қызметкер (АҒҚ) – Назарбаева Рысты Казтугановна, дәлелді медицина және ғылыми Менеджмент кафедрасының доценті, медицина ғылымдарының кандидаты, Марат Оспанов атындағы БҚМУ КеАҚ, ORCID: 0000-0003-3351-1248 https://orcid.org/0000-0003-0993-9447
3. Кіші ғылыми қызметкер (КҒҚ) – Абдикадирова Индира Темирхановна, “Қоғамдық денсаулық сақтау” мамандығы бойынша PhD докторы, “Қоғамдық денсаулық сақтау және денсаулық сақтау”кафедрасының доценті м. а., Марат Оспанов атындағы БҚМУ КеАҚ, ORCID: 0000-0003-2762-684X (https://orcid.org/0000-0003-2762-684X), Scopus authors ID: 57191091296 (https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57191091296), Researcher ID: ABC-9298-2021.

Жарияланымдар тізімі:

1. Yermukhanovа L., Ismagulova E., Sultanova G., Nazarbayeva R., Sarsenbayeva G. «Медико-социальная эффективность гериатрической службы в Республике Казахстан».
2. Yermukhanova L., Kimatova K., Nazarbayeva R., Dostanova Z., Aimbetova G. «Несистематический обзор особенности фармакотерапии у лиц пожилого возраста на этапе приема лекарственных препаратов»
3. Yermukhanova L., Buribayeva Z., Abdikadirova I., Tursynbekova A., Kurganbekova M. «SWOT – анализ и экспертная оценка эффективности внедрения медицинских информационных систем в поликлиниках г.Актобе (Казахстан)»
4. «Использование опросника EASY Care Standard-2010 в мировой гериатрической практике. Литературный обзор» в рецензируемое научное издание, входящее в КОКСОН МОН РК и включена в план публикаций журнала «Наука и здравоохранение» на 2021г. Авторы: Киматова К.Н., Ермуханова Л.С., Султанова г.Д., Айымбетова Г.Е., Назарбаева Р.К., Абдикадирова И.Т.

Тіркеу нөмірі: 0121РК00361

Өзектілігі: зерттеу мәселесінің өзектілігі қазіргі қоғамдағы адамдардың әлеуметтік өмірін үйлестіру үшін жеке адамның әлеуметтік жауапкершілігінің жоғары деңгейімен байланысты. Жеке тұлғаның әлеуметтік жауапкершілігі, азаматтың толыққанды сау тұлғасын қалыптастырудың негізі ретінде, жеке тұлғаның, әлеуметтік институттардың, бизнес пен басқару ұйымдарының әлеуметтік жауапкершілігін дамыту мүддесінде қоғамдық сұраныстарға негізделген жауапты білім беру аспектісінде қарастырылады.

Мақсаты: Батыс Қазақстан жоғары оқу орындарында кәсіптік даярлық жағдайында білім алушылардың әлеуметтік жауапкершілігін зерделеу

Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер:

1. Scopus, Google Scholar, PubMed ақпараттық базаларында зерттелетін тақырып бойынша материалдар жинау.
2. “Жауапкершілік” (қоршаған әлеммен үйлесімді және толыққанды өзара іс-қимыл жасауға мүмкіндік беретін жеке тұлғаның мінез-құлқының сыртқы және ішкі реттеушісі), “әлеуметтік жауапкершілік” (адамның мотивациялық-құндылық саласында және оның қоршаған әлемдегі тіршілік әрекетін критериалды бағалауда маңызды рөл атқаратын жеке тұлғаның интегралдық сапасы), “білім алушылардың жеке әлеуметтік жауапкершілігі” (білім алушының өз өмірінде әртүрлі әлеуметтік рөлдерді іске асыру, дәстүрлі моральдық-адамгершілік құндылықтардың тасымалдаушысы болу қабілеті), барлық жалпы қабылданған нормалар мен ережелерге сәйкес Қоғамның басқа мүшелерімен сәтті өзара әрекеттесу).
3. 4 компоненттен тұратын білім алушылардың әлеуметтік жауапкершілігінің құрылымдық мазмұны анықталды: когнитивті, мотивациялық-құндылық, белсенділік, рефлексивті-болжамдық.
4. Диагностикалық әдістердің кешені жасалды: Дж.д. субъективті бақылау деңгейін диагностикалау әдістемесі. Роттер (Е.Ф. Бажин, С. А.Голынская, А. М. Эткиндтің бейімделуі), “әлеуметтік жауапкершілік туралы идеялар” авторлық сауалнамасы; “тұлғаның мотивациялық құрылымы” әдістемесі (В. Э. Милман); “өзін-өзі басқару қабілеті” әдістемесі (Н. М. Пейсахов); “эмпатия қабілеті” әдістемесі (А. Мехрабиен және Н. Эпштейн).
5. Марат Оспанов атындағы БҚМУ 1 курс білім алушыларының әлеуметтік жауапкершілігінің диагностикасы жүргізілді және нәтижелердің шынайылығын бағалау әдістерін қолдана отырып, SPSS және MS Excel бағдарламаларының көмегімен алынған деректерді статистикалық өңдеу жүзеге асырылды.
6. КОКСОН ұсынған журналдарда 2 (екі) мақала жарияланды – Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ хабаршысы, “Педагогика. Психология. Әлеуметтану” және Абай атындағы ҚазҰПУ хабаршысы”,”педагогикалық ғылымдар” сериясы.
7. University of Applied Sciences HTW Берлинде (Германия) өткізетін “20th European Conference on e-Learning” Халықаралық ғылыми конференциясына 1 (бір) мақала, 1 (бір) тезис жариялауға және онлайн форматта ауызша баяндамамен (Covid-19 пандемиясы жағдайындағы шектеулерге байланысты) қатысты.
8. “Ғылым туындысы” объектісіне 3 (үш) авторлық куәлік алынды: 08.06.2021 ж. № 18499, 27.10.2021 ж. № 21208, 28.10.2021 ж. № 21209 және “әдебиет туындысы” объектісіне 1 (бір) авторлық куәлік: 08.06.2021 ж. № 18500

Зерттеу тобының аты-жөні, олардың идентификаторлары (Scopus Author ID, Researcher ID, ORCID, егер бар болса) және тиісті профильдерге сілтемелер:

1. Жетекші, жетекші ғылыми қызметкер – Книсарина Малика Максатовна, философия докторы (PhD), психология кафедрасының доценті, ORCID: 0000-0002-7350-1768 (https://orcid.org/0000-0002-7350-1768), Scopus authors ID: 57192387506 (https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57192387506), зерттеу идентификаторы: Q-6386-2018 (https://publons.com/researcher/1867176/malika-m-knissarina/)
2. Ғылыми қызметкер (ҒЖ) – Сисенова Айнұр Тагабергенқызы, Педагогика және психология магистрі, персоналды дамыту бөлімінің басшысы, ORCID: 0000-0003-3351-1248, Scopus authors ID: 57216964987.
3. Ғылыми қызметкер (ҒЖ) – Жумалиева Гульмира Саиновна, педагогика ғылымдарының магистрі, психология кафедрасының аға оқытушысы, ORCID: 0000-0002-6492-7644.
4. Кіші ғылыми қызметкер (ХҒС) – Макашева Алия Маратовна, Қоғамдық денсаулық сақтау магистрі, ғылыми-талдау жұмысы бөлімінің ғылыми қызметкері, ORCID: 0000-0001-8776-3550 (https://orcid.org/0000-0001-8776-3550 ).

Жарияланымдар тізімі (оларға сілтемелермен):

1. Книсарина м. м., Сисенова А.Т., Байкулова А. М., Жұмалиева г. С. білім алушылардың әлеуметтік жауапкершілігін дамыту жүйесінде Онлайн оқыту / Абай атындағы ҚазҰПУ хабаршысы, “педагогикалық ғылымдар”сериясы. – 2021. – № 3 (71). – Б. 46-57. – https://doi.org/10.51889/2021-3.1728-5496.05. – https://bulletin-pedagogy.kaznpu.kz/index.php/ped/article/view/364.

 1 мақала  

2. Knissarina M. M., Syzdykbayeva A. D., Makasheva A. M. Social responsibility: mechanisms of its development through project training / Вестник ену имени Л.Н.Гумилев атындағы еұу, серия “Педагогика. Психология. Әлеуметтану”, № 3 (136), 2021. – Б.124-132. – DOI: https://doi.org/10.32523/2616-6895-2021-136-3-124-132

2 мақала   

3. Knissarina M.M., Syzdykbayeva A.D., Baikulova A.M., Zhumaliyeva G.S., Makasheva A.M. Features of e-Learning in the System of Studying Social Responsibility of Students // Proceedings of the 20th European Conference on e-Learning (University of Applied Sciences HTW). – Berlin. – 2021. – Р. 282-289. https://www.dropbox.com/sh/su4iq7gie1kq7y9/AAD8RVKbBuvilGYdOI4Su3xQa?dl=0&preview=ECEL21-Proceedings.pdf

3 мақала  

4. Knissarina M.M., Syzdykbayeva A.D., Baikulova A.M., Zhumaliyeva G.S., Makasheva A.M. Features of e-Learning in the System of Studying Social Responsibility of Students // Abstracts of Papers Presented at the 20th European Conference on e-Learning ECEL 2021 (University of Applied Sciences HTW). – Berlin. – 2021. – Р. 36-37. – https://www.dropbox.com/sh/su4iq7gie1kq7y9/AAD8RVKbBuvilGYdOI4Su3xQa?dl=0&preview=ECEL+2021+abstract+booklet.pdf

4 мақала 

Патенттер мен авторлық куәліктер тізімі:

“Ғылым туындысы”объектісіне 3 (үш) авторлық куәлік алу:

№ 18499 от 08.06.2021г. 

№ 21208 от 27.10.2021г. 

№ 21209 от 28.10.2021г. 

“Әдебиет туындысы” объектісіне 1 (бір) авторлық куәлік алу:

№ 18500 от 08.06.2021г. 

---

2022 жыл

1. Жас жігіттің әлеуметтік жеке жауапкершілігін арттыру үшін 1 (бір) психологиялық-педагогикалық қолдау бағдарламасы жасалды. Бағдарламаның мақсаты білім алушылардың қазіргі университетте кәсіби даярлығы жағдайында әлеуметтік жауапкершілігін арттыру болып табылады. Бағдарлама ұсынымдық сипатқа ие және педагогтар мен психологтарға, оқытушылар мен кураторларға, білім алушылар мен олардың ата-аналарына бағытталған. 

---

SCOPUS (35-тен жоғары процентиль)

2. Knissarina M., Imanchiyev Z., Adanov K., Baikulova A., Zhumaliyeva G. and Kushekbayeva A. 2022. Social responsibility of students in the conditions of professional training in higher educational institutions. Cypriot Journal of Educational Sciences. 17, 8 (Aug. 2022), 2580–2592. DOI: https://doi.org/10.18844/cjes.v17i8.7908 

---

ҚР КОКСОНВО 

3.1. Knissarina М.М., Syzdykbayeva А.D., Zhumaliyeva G.S. “Model of formation of social responsibility of students in the conditions of professional training»/« Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің хабаршысы”, Педагогика сериясы. Психология. Әлеуметтану. — № 1(138)/2022. – 48-57. – DOI: https://doi.org/10.32523/2616-6895-2022-138-1-48-57 

3.2. Imanchiyev Zh.E., Knissarina, M., Syzdykbayeva A.D. The conditioning of students’ subjective well-being on the level of social responsibility in a professional training environment Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ хабаршысы, “Педагогика. Психология. Әлеуметтану”, №2 (139), 2022. – С. 226-234. – DOI: https://doiorg/10.32523/2616-6895-2022-139-2-226-234. 

---

Халықаралық конференциялар жинақтарындағы жарияланымдар

4.1. Malika Knissarina, Aliya Makasheva, Aigerim Baikulova, Gulmira Zhumaliyeva, Ainura Sissenova «Psychological and Pedagogical Aspects of Projects on Social Responsibility of Students in E-Learning»/Abstract Book 16th Annual International Conference on Psychology, 23-26 May 2022. – Athen, Greece. – 37-39. – https://www.atiner.gr/2022psy-pro. – https://cloud.mail.ru/public/iboE/uH4sWJ5yj 

4.2. Книсарина М.М., Жұмалиева Г.С., Макашева А.М., Бекенжан Ж.Б. “тұлғаның әлеуметтік жауапкершілігі: қазіргі университеттің рөлі”/”ХХІ ғасырдағы мұғалімнің білімі, кәсіби дамуы және денсаулығын сақтау” педагогикалық білім беру жөніндегі VIII халықаралық форум- IFTE 2022 (International Forum on Teacher Education), 2022 жылғы 25-27 мамыр. – Қазан федералды университеті.- https://ifte.kpfu.ru/;

4.3. Байқулова А.М., Книсарина М.М., Сыздықбаева А.Д. “ЖОО студенттерінің субъективті әл-ауқатының деңгейі мен оның әлеуметтік жауапкершілік деңгейі арасындағы байланыс”/”ХХІ ғасырдағы мұғалімнің білімі, кәсіби дамуы және денсаулығын сақтау”педагогикалық білім беру жөніндегі VIII халықаралық форум – IFTE 2022 (International Forum on Teacher Education), 25-27 мая 2022 года. – Казанский федеральный университет. – https://ifte.kpfu.ru

4.4. Книсарина М.М., Тенеряднова С.П., Жұмалиева Г.С. қазіргі заманғы коммуникациялар мен жеке тұлғаның әлеуметтік жауапкершілігінің өзара байланысы / 2022 жылғы 2-3 желтоқсандағы XXIV Халықаралық Балтық коммуникациялық форумы ғылыми-теориялық мақалалар жинағы/Санкт-Петербург мемлекеттік телекоммуникация университетінің Әлеуметтік цифрлық технологиялар факультетінің хабаршысы. профессор М. А. Бонч-Бруевич, Санкт-Петербург, 2022. – 79-83 б. 

4.5 Тенеряднова С.П., Книсарина М.М., Сисенова А.Т. “тұлғаның этикалық дискурсындағы әлеуметтік жауапкершіліктің көрінісі”/қазан Халықаралық Лингвистикалық саммиті аясында өткізілетін “Қазіргі лингвистика: теориядан практикаға” халықаралық ғылыми конференциясы 2022: (KILS 2022) Қазан қаласында, РФ, 14-16. 11. 2022 ж. – С. 

4.6. Книсарина, М.М., Сисенова, А.Т., Жұмалиева Г.С. әлеуметтік жауапкершілік қазіргі қоғамның құндылығы ретінде/Ф. ғ.д.,проф. Аршабекова н. Р.-Алматы: әйелдер университеті, 2022. – 152 Б. – 12-16 Б. 

4.7. Жумалиева Г.С., Книсарина М.М., Бекешова Г.У. әлеуметтік жауапты “жаңа қазақстандықты” тәрбиелеудегі білім берудің педагогикалық шарттары/Ф.ғ.д., проф. Аршабекова н. Р.-Алматы: әйелдер университеті 70 жылдығына арналған “жаңа Қазақстанды құрудағы педагогикалық жоғары оқу орындарының рөлі” ғылыми-практикалық конференциясының Материалы,2022. – 152 с. – С. 7-11. – https://zkmu.edu.kz/ru/2022/11/21/marat-ospanov-atynda%d2%93y-b%d2%9bmu-zhas-%d2%93alymdaryny%d2%a3-almaty-%d2%9balasynda-%d3%a9tken-konferenciya%d2%93a-%d2%9batysuy/ 

4.8. Книсарина М.М. қазіргі заманғы отандық білім беруді дамыту үрдісі ретінде әлеуметтік жауапкершілік / Ресей Ғылым академиясының 300 жылдығына арналған” Ғылым мен білімнің өзекті мәселелері ” Халықаралық форумы. – 2022 жылғы 12-13 желтоқсан. – Екатеринбург

4.9. Г.С. Жұмалиева, Г.У. Бекешова әлеуметтік жауапты білім алушыларды рухани-адамгершілік тәрбиелеу жүйесіндегі кураторлардың рөлі / / Ресей Ғылым академиясының 300 жылдығына арналған “Ғылым мен білімнің өзекті мәселелері” Халықаралық форумы. – 2022 жылғы 12-13 желтоқсан. – Екатеринбург

---

Халықаралық конференциялардағы баяндамалар

5.1. 16th Annual International Conference on Psychology 23-26 May 2022, Athens, Greece с 1 (одним) устным докладом «Psychological and Pedagogical Aspects of Projects on Social Responsibility of Students in E-Learning»в онлайн режиме в 23.05.2022г.  

5.2. “SIST 2022”-ҚР, Нұр-сұлтан Қ., Астана Университеті базасында 2022 ж.28-30. 04. онлайн режимде “Қазіргі цифрлық кеңістіктегі студенттердің әлеуметтік жауапты мінез-құлқының рөлі” атты 1 (бір) ауызша баяндамасы бар зияткерлік Ақпараттық жүйелер мен технологиялар жөніндегі халықаралық конференция, https://sist.astanait.edu.kz/?page_id=1257;  

5.3. Книсарина М.М., Жұмалиева Г.С., Макашева А.М., Бекенжан Ж.Б. “тұлғаның әлеуметтік жауапкершілігі: қазіргі университеттің рөлі”/”ХХІ ғасырдағы мұғалімнің білімі, кәсіби дамуы және денсаулығын сақтау” педагогикалық білім беру жөніндегі VIII халықаралық форум – IFTE 2022 (International Forum on Teacher Education), 25-27 мамыр 2022 жыл. – Қазан федералды университеті.- https://ifte.kpfu.ru/. https://zkmu.edu.kz/2022/05/31/pedagogi-zkmu-imeni-marata-ospanova-viii-mezhdunarodnyj-forum-po-pedagogicheskomu-obrazovaniyu/   

5.4. Байқулова А. М., Книсарина М. М., Сыздықбаева А. Д.” ЖОО студенттерінің субъективті әл-ауқатының деңгейі мен оның әлеуметтік жауапкершілік деңгейі арасындағы байланыс”/педагогикалық білім беру бойынша “ХХІ ғасырдағы мұғалімнің білімі, кәсіби дамуы және денсаулығын сақтау” VIII Халықаралық форумы-IFTE 2022 (International Forum on Teacher Education), 2022 жылғы 25-27 мамыр. – Қазан федералды университеті. – https://ifte.kpfu.ru. – https://zkmu.edu.kz/2022/05/31/pedagogi-zkmu-imeni-marata-ospanova-viii-mezhdunarodnyj-forum-po-pedagogicheskomu-obrazovaniyu/   

5.5. Книсарина М.М., Тенеряднова С.П., Жұмалиева Г.С. қазіргі заманғы коммуникациялар мен жеке тұлғаның әлеуметтік жауапкершілігінің өзара байланысы/2022 жылғы 2-3 желтоқсандағы XXIV Халықаралық Балтық коммуникациялық форумы ғылыми-теориялық мақалалар жинағы/Санкт-Петербург мемлекеттік телекоммуникация университетінің Әлеуметтік цифрлық технологиялар факультетінің хабаршысы. профессор М.А. Бонч-Бруевич, Санкт-Петербург, 2022. – 79-83 б. 

5.6. Тенеряднова С.П., Книсарина М.М., Сисенова А.Т. “тұлғаның этикалық дискурсындағы әлеуметтік жауапкершіліктің көрінісі”/қазан Халықаралық Лингвистикалық саммиті аясында өткізілетін “Қазіргі лингвистика: теориядан практикаға” халықаралық ғылыми конференциясы 2022: (KILS 2022) Қазан қаласында, РФ, 14-16. 11. 2022 ж. – Б.79.83. 

5.7. Книсарина М.М., Жұмалиева Г.С., Бекешова Г.У. “әлеуметтік жауапкершілікті қалыптастырудағы отбасының рөлі”/”Омбы ғылыми оқулары” V бүкілресейлік ғылыми конференциясы, Омбы қ., РФ, 07.11.2022-02.12.2022 жж http://conf.omsu.ru/Conference/ShowThesis?thesisId=3030; 

5.8. Жұмалиева Г.С., Тенеряднова С.П., Книсарина М.М. “әлеуметтік жауапкершілік кәсіби қызметтің негізгі принципі ретінде”/V бүкілресейлік ғылыми конференция “Омбы ғылыми оқулары”, Омбы қ., РФ, 07.11.2022-02.12.2022 жж http://conf.omsu.ru/Conference/ShowThesis?thesisId=3041 

5.9. Книсарина, М.М. Сисенова, А.Т. Жұмалиева Г.С. әлеуметтік жауапкершілік қазіргі қоғамның құндылығы ретінде/Ф. ғ.д.,проф. Аршабекова Н. Р.-Алматы: әйелдер университеті, 2022. – 152 б. – 12-16 б. – https://zkmu.edu.kz/ru/2022/11/21/marat-ospanov-atynda%d2%93y-b%d2%9bmu-zhas-%d2%93alymdaryny%d2%a3-almaty-%d2%9balasynda-%d3%a9tken-konferenciya%d2%93a-%d2%9batysuy/. 

5.10. Жумалиева Г.С., Книсарина М.М., Бекешова Г.У. әлеуметтік жауапты “жаңа қазақстандықты” тәрбиелеудегі білім берудің педагогикалық шарттары/Ф. ғ.д.,проф. Аршабекова н. Р.-Алматы: әйелдер университеті, 2022. – 152 Б. – 7-11 Б. https://zkmu.edu.kz/ru/2022/11/21/marat-ospanov-atynda%d2%93y-b%d2%9bmu-zhas-%d2%93alymdaryny%d2%a3-almaty-%d2%9balasynda-%d3%a9tken-konferenciya%d2%93a-%d2%9batysuy/. 

5.11. Книсарина М.М. қазіргі заманғы отандық білім беруді дамыту үрдісі ретінде әлеуметтік жауапкершілік/Ресей Ғылым академиясының 300 жылдығына арналған” Ғылым мен білімнің өзекті мәселелері” Халықаралық форумы. – 2022 жылғы 12-13 желтоқсан. – Екатеринбург  

5.12. Г.С. Жұмалиева, Г.У. Бекешова әлеуметтік жауапты білім алушыларды рухани-адамгершілік тәрбиелеу жүйесіндегі кураторлардың рөлі/Ресей Ғылым академиясының 300 жылдығына арналған “Ғылым мен білімнің өзекті мәселелері” Халықаралық форумы. – 2022 жылғы 12-13 желтоқсан. – Екатеринбург 

5.13. Книсарина М.М. “жеке тұлғаны рухани-адамгершілік тәрбиелеу жүйесіндегі әлеуметтік жауапкершілік”/”медициналық білім берудегі инновациялар” атты мерейтойлық ғылыми-практикалық конференция “БҚМУ” КЕАҚ-ның 65 жылдығын салтанатты түрде атап өтуге арналған. М. Оспанова ” 30.11.2022-02.12.2022 жж. 

---

6. “Ғылым туындысы”объектісі ретінде алынған ғылыми нәтижелерге авторлық құқықтарды тіркеу туралы куәліктер:

6.1. “Тұлғаның әлеуметтік жауапкершілігі: қазіргі университеттің рөлі”, Книсарина М.М., Жұмалиева Г.С., Бекенжан Ж.Б., 14.09.2022 ж. № 28769.; 

6.2. «Model of formation of social responsibility of students in the conditions of professional training», М.М. Книсарина, А.Д. Сыздықбаева, Г.С. Жұмалиева, 20.09.2022 ж. № 28913; 

6.3. «Psychological and Pedagogical Aspects of Projects on social responsibility of students in e-Learning», Книсарина М.М. Байкулова А.М. Макашева А.М. Жималиева Г.С. Сиссенова А.Т.№ 28972 22.09.2022 ж. 

---

7. ЖОО үлгісіндегі қатысушының Алғыс хаттарын, сертификаттарын бере отырып, білім алушылар мен оқытушыларға арналған ғылыми жобаның мәселелері бойынша оқыту семинарлары (4), тренингтер (2), мастер-класс (1) және дөңгелек үстел (1):

– ПОҚ үшін “қазіргі әлемдегі әлеуметтік жауапкершілік генезисі” семинары, 01.07.2022 ж., сілтеме: “әлеуметтік жауапкершілік-тұлғаның өзін-өзі табысты жүзеге асыруының КЕПІЛІ!” https://zkmu.edu.kz/ru/2022/07/04/%d3%99leumettik-zhauapkershilik-t%d2%b1l%d2%93any%d2%a3-%d3%a9zindik-zhetilui-men-%d2%9balyptasuyny%d2%a3-kepili/;

– “жоғары білім беру жүйесінде білім алушылардың әлеуметтік жауапкершілігін қалыптастырудың әдіснамалық негіздері” халықаралық қатысуымен семинар (вебинар), 08.07.2022 ж., сілтеме “жастардың әлеуметтік жауапкершілігі: болашақ идеядан басталады!” https://zkmu.edu.kz/ru/2022/07/13/zhastardy%d2%a3-%d3%99leumettik-zhauapkershiligi-bolasha%d2%9b-ideyadan-bastalady//;

– ПОҚ үшін “білім беру және медициналық ұйымдар персоналының стресске төзімділігі мен резиленттілігін арттыру негізінде әлеуметтік жауапкершілікті қалыптастыру” Халықаралық қатысуымен семинар (вебинар), 05.10.2022 ж., сілтеме “әлеуметтік қызмет туралы халықаралық семинаро тветственности” https://zkmu.edu.kz/ru/2022/10/14/%d3%99leumettik-zhauapkershilik-turaly-xaly%d2%9baraly%d2%9b-seminar/\;

– ПОҚ және білім алушылар үшін “ғылыми жобаларды дайындаудың тиімді жолдары мен әдістері” тақырыбында қалалық әдістемелік семинар 01.12.2022 ж., https://zkmu.edu.kz/ru/2022/12/02/marat-ospanov-atynda%d2%93y-b%d2%9bmu-men-%d2%9b-zh%d2%b1banov-atynda%d2%93y-a%d3%a9u-arasynda%d2%93y-%d2%93ylymi-shy%d2%93armashyly%d2%9bty-yntyma%d2%9btasty%d2%9b/

– “мен өз өміріме жауаптымын!”ПОҚ және білім алушылар үшін, 01.07.2022 ж., сілтеме:” әлеуметтік жауапкершілік-тұлғаның өзін-өзі табысты жүзеге асыруының КЕПІЛІ!” https://zkmu.edu.kz/ru/2022/07/04/%d3%99leumettik-zhauapkershilik-t%d2%b1l%d2%93any%d2%a3-%d3%a9zindik-zhetilui-men-%d2%9balyptasuyny%d2%a3-kepili/;

– ПОҚ және білім алушылар үшін “әлеуметтік жауапкершілік тұлғаның өзін – өзі табысты жүзеге асыруының КЕПІЛІ” тренингі, 01.07.2022 ж., сілтеме: “әлеуметтік жауапкершілік-тұлғаның өзін-өзі табысты жүзеге асыруының КЕПІЛІ!” https://zkmu.edu.kz/ru/2022/07/04/%d3%99leumettik-zhauapkershilik-t%d2%b1l%d2%93any%d2%a3-%d3%a9zindik-zhetilui-men-%d2%9balyptasuyny%d2%a3-kepili/;

– ПОҚ және кураторлар үшін “университет жағдайында білім алушының әлеуметтік жауапкершілігін арттыруды психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу” мастер-класс және дөңгелек үстел, 22.09.2022 ж., https://zkmu.edu.kz/2022/09/30/marat-ospanov-atynda%d2%93y-b%d2%9bmu-studentterinde-%d3%99leumettik-zhauapkershilikti-%d2%9balyptastyru-bojynsha-kuratorlar%d2%93a-arnal%d2%93an-sheber-klasy/

---

---

2022 жылға арналған қысқаша мәліметтер

Шифр задани, этапа *	Наименование работ по Договору и основные этапы его выполнения *	Основные результаты
1	Жас ұрпақтың жоғары оқу орнында кәсіби даярлығы жағдайында оның әлеуметтік жеке жауапкершілігін арттыруға психологиялық-педагогикалық қолдау көрсету бағдарламасын әзірлеу. Толық мәтінді ғылыми мақаланы ҚР Білім және ғылым сапасын қамтамасыз ету Комитеті ұсынған журналында жариялауға дайындау. Ақтау, Атырау, Ақтөбе, Орал университеттерінің студенттері арасында әлеуметтік жауапкершілік диагностикасы. Афинадағы конференцияға қатысу	Жас ұрпақтың университетте кәсіби даярлықтан өту жағдайында оның әлеуметтік жеке жауапкершілігін арттыру мақсатында психологиялық-педагогикалық қолдау бағдарламасы әзірленді (Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан медицина университетінде 2022 жылғы 23 мамырда бекітілген). ҚР Білім және ғылым сапасын қамтамасыз ету Комитеті ұсынған журналдар тізіміне енгізілген «Педагогика. Психология. Әлеуметтану» сериясы бойынша Л.Н. Гумилев атындағы Еуразиялық ұлттық университетінің Хабаршысы журналында «Model of formation of social responsibility of students in the conditions of professional training» атты 1 (бір) мақала журналында, (Knissarina M.M., Syzdykbayeva A.D., Zhumaliyeva G.S. Model of formation of social responsibility of students in the conditions of professional training // Вестник ЕНУ имени Л.Н. Гумилева, серия Педагогика. Психология. Социология, № 1 (138), 2022. – С. 48-57. – DOI: https://doiorg/10.32523/2616-6895-2022-138-1-48-57). Батыс Қазақстан қалаларындағы ЖОО студенттері арасында әлеуметтік жауапкершілік диагностикасы жүргізілді: «Ш.Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті» КеАҚ, Ақтау қ., 22.02-25.02.2022; «Х.Досмұхамедов атындағы Атырау университеті» КеАҚ, Атырау қ., 03.04-08.04.2022; «М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті» КеАҚ, Орал қ., 14.03-17.03.2022; Бәйішев атындағы университет, Ақтөбе қ., 18.04-29.04.2022 ж 2022 жылдың 23-26 мамыр айында Афинада (Греция) ұйымдастырылған «16th Annual International Conference on Psychology» халықаралық конференцияға онлайн қатысу нәтижесінде Psychological and Pedagogical Aspects of Projects on Social Responsibility of Students in E-Learning» жобасы бойынша тезис жарияланды (Malika Knissarina, Aliya Makasheva, Aigerim Baikulova, Gulmira Zhumaliyeva, Ainura Sissenova «Psychological and Pedagogical Aspects of Projects on Social Responsibility of Students in E-Learning»/Abstract Book 16th Annual International Conference on Psychology, 23-26 May 2022. – Athen, Greece. – 37-39. – https://www.atiner.gr/2022psy-pro. – https://cloud.mail.ru/public/iboE/uH4sWJ5yj) Ауызша баяндамамен толық қатысым және мақала жариялануына қабылданды (Книсарина М.М., Жұмалиева Г.С., Макашева А.М., Бекенжан Ж.Б. Жеке тұлғаның әлеуметтік жауапкершілігі: заманауи университеттің рөлі / ХХІ ғасырдағы мұғалімдердің білім алу, кәсіби даму және денсаулығын сақтау [Электрондық ресурс]: Педагогикалық білім жөніндегі VIII Халықаралық форумының ғылыми еңбектер жинағы.- Электрондық мәтіндік деректер (1 файл: 7,16 Мб) – Қазан: Қазан университетінің баспасы, 2022. – II бөлім. – 659 б. – 305-312 б.) Қазан қаласында (РФ) 2022 жылғы 25 – 27 мамырда өткен педагогикалық білім жөніндегі VIII халықаралық форумда.
2	Бағдарламаның білім беру мазмұнын іске асыру – студенттерге арналған семинар-тренингтер, вебинарлар және тренингтік дөңгелек үстелдер өткізу. Толық мәтінді ғылыми мақаланы Scopus журналында жариялауға дайындау. Қазан, Омбы қалаларында өтетін конференцияларға қатысу. Авторлық құқық куәліктерін алу	Оқыту семинарлары (3), тренингтер (2), мастер-класс (1), дөнгелек үстел (1) өткізілді және нәтижесінде студенттер мен оқытушыларға ЖОО үлгісіндегі Алғыс хаттар, сертификаттар берілді:   – ПОҚ үшін арналған «Қазіргі әлемдегі әлеуметтік жауапкершіліктің генезисі» семинары, 01.07.2022; – «Жоғары білім беру жүйесінде студенттер арасында әлеуметтік жауапкершілікті қалыптастырудың әдістемелік негіздері» халықаралық қатысумен семинар (вебинар) 08.07.2022 ж.; – ПОҚ үшін халықаралық қатысумен семинар (вебинар) «Білім беру және медициналық ұйымдар қызметкерлерінің стресске төзімділігі мен төтеп бере алуын арттыру негізінде әлеуметтік жауапкершілікті қалыптастыру», 05.10.2022 ж.; – ПОҚ мен студенттерге арналған «Мен өз өмірім үшін жауаптымын!» тренингі, 07.01.2022; – ПОҚ мен студенттерге арналған «Әлеуметтік жауапкершілік – жеке тұлғаның табысты өзін-өзі дамыту мен жетілдіру кепілі» тренингі, 07.01.2022; – ПОҚ және кураторларға арналған «Университет жағдайында студенттің әлеуметтік жауапкершілігін арттыруға психологиялық-педагогикалық қолдау көрсету» шебер класы және дөнгелек үстел, 22.09.2022 ж. Scopus дерекқорымен индекстелген журналда толық мәтінді мақала дайындалды және жарияланды (35-тен жоғары пайыздық): Knissarina, M., Imanchiyev, Z., Adanov, K., Baikulova, A., Zhumaliyeva, G. and Kushekbayeva, A. 2022. Social responsibility of students in the conditions of professional training in higher educational institutions. Cypriot Journal of Educational Sciences. 17, 8 (Aug. 2022), 2580–2592. DOI: https://doi.org/10.18844/cjes.v17i8.7908. 2022 жылғы Қазан халықаралық лингвистикалық саммитіне онлайн қатысу үшін: «Қазіргі лингвистика: теориядан практикаға» (KILS 2022) халықаралық ғылыми конференциясына Тенеряднова С.П., Книсарина М.М., Сисенова А.Т. «Жеке тұлғаның этикалық дискурсындағы әлеуметтік жауапкершіліктің көрінісі» баяндама/мақала мәтіні және өтініші берілді. Қазан, РФ, 11/14-16/ 2022. (Орындалу процесінде: жүктеу және хат алмасу скриншоттары бар) V Бүкілресейлік «Омскы ғылыми оқулары» ғылыми конференциясына қашықтықтан қатысу үшін Книсарина М.М., Жұмалиева Г.С., Бекешова Г.У. «Әлеуметтік жауапкершілікті қалыптастырудағы отбасының рөлі» және Жумалиева Г.С., Тенеряднова С.П., Книсарина М.М. «Кәсіби іс-әрекеттің негізін құрау принципі ретінде әлеуметтік жауапкершілік» тезистерінің мәтіндері мен өтініштер берілді, Омск, РФ, 07.11.2022-02.12.2022 ж. (Орындалу процесінде: жүктеу және хат алмасу скриншоттары бар) «Ғылыми туынды» объектісі ретінде алынған ғылыми нәтижелерге авторлық құқықты тіркеу туралы 3 (үш) куәлік берілді – «Тұлғаның әлеуметтік жауапкершілігі: заманауи университеттің рөлі», Книсарина М.М., Жұмалиева Г.С., Бекенжан Ж.Б., 14.09.2022 ж. № 28769; – «Model of formation of social responsibility of students in the conditions of professional training», Книсарина М.М., Сыздықбаева А.Д., Жұмалиева Г.С., 20.09.2022 ж. No28913; – «Psychological and Pedagogical Aspects of Projects on social responsibility of students in e-Learning», Книсарина М.М., Байкулова А.М., Макашева А.М., Жұмалиева Г.С., Сисенова А.Т., 22.09.2022 ж. No28972.